Anno ab incarnatione domini .M.C.LX.I. regnante in Dacia Waldemaro rege filio Canuti regis et martyris (—qui Sclauos a finibus regni sui abegit, quos sepius inuadere solebant, captiuos ducentes uiros ac mulieres, et omnia, que attingere poterant, depredantes; filius quippe martyris cum esset, ipsius interuentu in cunctis bellorum certaminibus, que contra Sclauos, qui tunc pagani erant, habuit, uictor extitit gloriosus, unde ostensa eis uia salutis eterne illos colla iugo Christi submittere coegit; erat uir iste sapiens et discretus, potens in opere et sermone coram deo et omni populo—),

eodem tempore adornabat sacerdocium in Roskildensi ecclesia episcopus Absalon, homo magni consilii, clericorum decus, merentium et afflictorum consolator omniumque religiosorum pius amator tociusque populi modestus gubernator, aduenarum et pauperum clemens sustentator Sclauorumque maximus persecutor, ornamentum fidei, sobrietatis exemplum, forma pudicicie, nobilitatis et probitatis insigne speculum, lucerna refulgens in templo dei et ipsius fortis columpna et immobilis. In huius diocesi erat cenobium canonicorum in insula, que Eskilze dicitur, haut longe distans a pago Roskildensi, mare undique circumdata. Hic locus, uirentibus pratis ac diuersis nemorum arboribus decoratus, commanentibus in eo delectabilis erat atque gratiosus.

Rarus tamen tunc temporis illic erat numerus fratrum commorantium; qui frustra regulares dicebantur, quia nullius religionis disciplinis adornabantur. Regulares quomodo dicerentur, qui nulli censure regulari caput submittebant? Claustrales quomodo essent, qui claustrali clausura carebant? Instituta ordinis scripta habebant, sed nichil eorum obseruabant. In summis festiuitatibus anni seculares, qui eis erant familiares, cum mulieribus suis domum eorum frequentabant cum ipsis festa celebraturi. In domo refectorii canonici cum uiris et mulieribus epulabantur et inebriabantur ducebantque coreas. Taliter domus in eorum actibus confundebatur, atque substantia illius dilapidabatur. Heu! quid tunc fiebat de diuino seruitio, cum plus noctis potationi quam psalmodie et diuine contemplationi impenderent? Quis tunc digne intercessor fieret ad deum pro populo?

In matutinali sinaxi potu estuantes nimio potius eos dormire libebat quam cantare. Sic impudenter uiuentes omnium religiosorum auribus detestandam infamiam infuderunt. Venerabilis igitur Roskildensis episcopus Absalon, uidens et considerans uitam eorum ab omni religione discrepare, tactus dolore intrinsecus detestabatur animas talium uirorum diabolica fraude obtenebratas atque ad fluxum seculi nimis inclinatas; unde sepius mente tacita reuoluebat, quomodo illi ecclesie consuleret, ordinis et religionis formam annuente domino in melius immutaturus.

Reminiscitur tandem familiaritatis et amicicie, quam cum Willelmo, uiro religioso, olim pepigerat, cum Parisius studendi gracia moraretur; attendensque eum uirum honestum, uirum utique prouidum et discretum et sanctis moribus adornatum, complacuit in illo anime sue, ut ei accito daret locum supra memoratum. Misso itaque nuntio, uidelicet Saxone preposito, uiro honesto, ad ecclesiam beate Genouefe, uirum sepius nominatum, scilicet dominum Willelmum, cum aliis tribus fratribus instanter et obnixe suis litteris sibi deposcit delegari: aptum apud se religioni ipsorum locum esse, quem ad honorem dei et ad excellentiam ordinis sancti Augustini eisdem fratribus se pollicetur collaturum.

Abbas considerans petitionem tanti presulis iustam esse et honestam consentiente capitulo adiudicauit fieri postulationem ipsius. Missus est ergo frater Willelmus tribus aliis secum assumptis cum preposito Saxone in Datiam; qui prospero itinere pergentes post assumptionem beate Marie Zelandiam intrauerunt et die tercia Rinstadium peruenerunt, quod beati Kanuti martyris illustratur meritis, cuius uita gloriosa iusticie plurimum luce refulsit. Voluntas dei erat, ut ibi eis occurreret, quod uolebant, regis uidelicet Waldemari et pontificis Absalonis presentia. Hii in aduentu illorum fratrum letati lentis amplexi sunt brachiis et ad osculum pacis susceperunt.

Et cum aduentui ipsorum aliquantulum blando sermone congratulati fuissent, spoponderunt, quod eos fouerent ut filios, diligerent ut fratres, consulerent ut amicis. Letati in his, que dicta sunt eis, cum gaudio regrediuntur ad suum hospicium. Tribus diebus ibidem peractis transierunt Roskildis; quorum uestigia quidam ex familia episcopi secuti sunt, qui ibidem eos procurarent. Sic enim expediebat honeste consuetudini terre et probitati illius, qui eos uocauerat.

Aliquantis diebus in ciuitate expletis ad insulam Eskilli nauigio applicuerunt, ubi sex nominetenus canonicos inuenerunt; quorum uultus exsangues ex eorum aduentu facti expalluerunt, et sermo in ore eorum exaruit, quia male consuetudini eorum uidebant iam imminere dispendium. Vnde ad iniuriam superuenientium fratrum ea nocte post cenam conuenticula facientes domini pontificis decreuerunt adire presentiam, ut ei, quod acciderat, uelut ignoranti intimarent et ab eo compassionis extorquerent affectum, ne gentem perderent et locum.

Verum dominus episcopus, rei seriem iam dudum prenoscens et eorum maliciam reprehendens, dissimulauit audita, ne forte, dum illuc uenire moraretur, substantia domus magis quam prius destrueretur. Prefixit tamen eis diem, in qua suam exhiberet presentiam et, uelut ignarus aduentus fratrum superuenientium, diligenter inquireret eius causam. Igitur proxima die post festum beati Bartholomei, sicut promiserat, aduenit; et habito cum eis sermone de pastore sibi constituendo frater Willelmus in abbatem eligitur et in abbatis sede collocatur, cum tamen prius non abbatem sed prepositum uel priorem habere soliti fuerant.

Ipso die duo ex prioribus canonicis abeundi retrorsum licentiam acceperunt et obtinuerunt, domino episcopo iudicante eos debere dimitti, ne malignantibus eis tumultus fieret in populo. Quatuor remanserunt ualde senes et ad omne opus fere inutiles. Vnus ex eis, qui prioris habebat officium, uir erat honestus, et in diebus suis inuentus est iustus: unde cepit existere unus ex eis, et regulari instructus tramite uitam priorem meliori fine terminare.

Igitur postquam dominus abbas Willelmus curam domus suscepisset, uoluit dominus episcopus rogatu eiusdem abbatis scire, que et quanta esset illius domus substantia, et quid in cibariis haberetur; uidensque promptuaria eorum fere esse uacua, .VI. caseis tantum repertis et perna et dimidia, cognouit, quia comederant Iacob et locum eius desolauerant. Repletus bono pudore et admiratione episcopus cepit confortare animos fratrum et ipsius abbatis, ne propter defectum rerum temporalium in desperationem caderent, iussitque dari eis .V. libras denariorum ad necessaria uictualium comparanda, promittens eis in posterum sufficientis expense subsidia.

Transacto aliquanto temporis spacio fratres, qui cum abbate uenerant, paupertatem insolitam non ferentes et frigoris nimiam seuiciam abhorrentes ab episcopo repatriandi licentiam acceperunt. Quod factum dominum episcopum ualde commouit; sed uiolentiam nulli inferri uoluit. Abbas uero non leue ferens discessum suorum, quem terrebant mores aliene terre et ydeoma ignotum, eandem, quam ipsi ab episcopo acceperant, licentiam ipse postulauit, asserens supra uires suas opus esse, ad quod fuerat euocatus, securiusque sibi fore liberum cum aliis habere regressum. Ad hec uerba abbatis concidit uultus episcopi et animus; tandem tamen in hunc prorumpit sermonem:

»Desiderio desiderauimus aduentum uestrum ad ecclesie istius profectum. Sed, ut perpendimus, prosperis illius successibus et incrementis plurimum inuidet inimicus; pauet enim nimium, quod ius amissurus sit antiquum, quod hactenus possederat per enormitates locum illum inhabitantium. Sed si animi uestri propositum dominus propensiori consilio mutare uellet, magno pietatis affectu rogaremus, ne susceptum semel regiminis officium conaremini deserere. Non uobis sit formidini solus hoc opus aggredi; quia non in hominis potestate uictoria belli consistit, sed de celo est fortitudo, et ita saluat dominus in paucis ut in multis. Quod credebatis fratrum uestrorum impleri auxilio, potens est dominus uestri solius explere obsequio.«

His aliisque uenerabilis episcopi monitis sale sapientie conditis abbas roboratus, et intra se memorans, quod dominus per Ieremiam prophetam loquitur: 'Maledictus homo, qui confidit in homine et ponit carnem brachium suum, et a domino recedit cor eius', inmutato animi sui proposito acquieuit remanere, ut uideret finem.

Eodem anno egressa est sententia a domino, et ecce facta est fames in terra deficiente annona, et animalia fere omnia mortua sunt, oues uidelicet et uacce; ideoque nec butyrum nec caseos nisi paucos fratres residui poterant habere ad manducandum. Vnde in seditionem conuersi non iudicio diuino cuncta examinanti sed abbati suo totum pondus sue aduersitatis ascribebant, dicentes: »Ve nobis, cur in diebus nostris huc aduenit homo pannosus, uilis homuntio, nil bibens, nil manducans, sed meliora queque domus in argento et auro commutans et in loculis suis reponens? nos inedia ciborum torquet, pro cibis folia arborum et herbas agrestes subministrans!«

Hoc seminarium mendacii ab eis publicatum per aures plurimorum discurrebat; et quia praue mentes hominum prone semper sunt ad detrahendum bonis, apud maliuolos obfuscabatur ueritas. Vir autem domini obiectis non mouebatur, sed omnia patienter sustinuit, factus tanquam homo non audiens et non habens in ore suo redargutiones.

Quadam nocte, dum fratres se sopori dedissent, affuit inter eos Sathan; et lumen, quod more solito lucebat in medio dormitorii, subuertit et iuxta lectum abbatis, ubi straminum erat magna congeries, ad comburendum abbatem deposuit. Verum militem suum in hoc agone non deseruit celeste presidium: nam stramina in circuitu in modum corone comburebantur, et straminibus asser suppositus adustionem sustinuit, abbatis uero lectum omnino non tetigit incendium. Rumor huius facti ad aures peruenit episcopi; qui post dies non multos declinauit ad claustrum et, quod dicebatur, ueritati comprobauit consonum.

Postera nocte dolens antiquus hostis, quod artibus suis defuisset effectus, ad aliud se conuertit genus temptandi. Nam ad lectum cuiusdam fratris dormientis accessit et ait: »Noueris me dominum huius loci fuisse, omnibus potatoribus atque scortatoribus prelatum existere; sed in abbatis uestri aduentu uim patior, quod ei, ut credo, non cedet in bonum.« Cumque frater, quis esset, inquireret, et quo nomine censeretur, Salmanasar se confessus est appellari et Babiloniorum regem ab antiquis temporibus fuisse. Et addidit: »Consule abbati, ut ab inceptis desistat nec abbatibus debitam ab episcopo benedictionem accipiat; hic etenim me inuito claustrum permanere non poterit.«

Cui frater respondit: »Vade et, quod michi suggeris faciendum, eidem tu suggere! Numquid et tu eius noticiam non habes?« — »Habeo« inquit, »sed minus modo quam prius. Vnde nuntia ei, que iussi, hoc interposito ei insignio, quod in cripta beate Genouefe Parisiensis .VII. psalmos cum letania clerico cuidam propria manu conscripsit. Refer etiam, quod altera nocte pro iniuria michi illata eum comburere uolui, sed meo frustratus sum desiderio, quia fortior me superuenit, nec optinere potui, ut, quod uolebam, mandaretur effectui.« Mane facto frater, que audierat, abbati intimauit.

Ille uero audita paruipendens suggestioni diaboli nullam adhibebat fidem, .VII. psalmorum nullam habens memoriam. Post modicum temporis famulus Thoconis prepositi a Parisiensi ciuitate reuersus in Daciam abbatem Willelmum aggreditur his uerbis: »Salutat uos dominus meus et se uestre totum commendans amicicie rogat affectuose, ut pro eo dominum episcopum deprecemini, ut sibi studio uacanti consuete largitatis manum porrigat auxiliarem. Et hoc signum uobis, quod miserit me, quod ei Parisius .VII. psalmos cum letania scripseritis.« Abbas admiratus relata uerum recolit, quod diabolus fratri per sompnium insinuauit, uidelicet .VII. psalmos se scripsisse preposito Thoconi.

Alio quoque tempore abbas Willelmus comitatus Thrumone sacerdote, uiro utique litterato et discreto, hospitandi gracia ad uillam, que Thorstanthorp dicitur, declinauit, ubi, dum nox in suo cursu medium iter haberet, antiquus hostis, fremens aduersus sanctum dei, noua irritamenta sue nequicie adinuenit: preferens habitum sanctitatis sub specie antiquissimi ac turpissimi monachi accedens ad lectum abbatis, prius salutifere crucis signo munitum, laborabat quiescentem in eo obsceno opere libidinis irretire. Sed ille, licet sompnis oculos dederat, mente tamen uigilans aduersario dixit: »Vade retro, spurcissime omnium! in me per dei graciam tui desiderii nullum consequeris effectum.«

Diabolus hec audiens acrioris seuitie stimulis agitatur; et accedens propius nebulam fetoris ori abbatis inspirat, et peccata dudum confessione abolita et multarum lacrimarum ymbre diluta nephando ore retexit. Abbas autem, dum in sompno tam grauiter ab ipso fatigaretur, ualido impulsu pedis aliquantum eleuati hostem a se reiecit. Qui uidens se a uiro dei delusum ut leo crudelissimus cepit seuire atque ad lectum Thrumonis sacerdotis, in altera parte iacentis atque uigilantis, gressus dirigere laterique eius fortissimum ictum illidere, ita ut uideretur sacerdoti, quod aliquas de costis sibi fregisset.

Mane, dum nocti aurora finem daret, decantatis laudibus deo, quia tempus erat frigidum, uterque, scilicet abbas et sacerdos, se in calefactorium recepit. Quibus ibidem residentibus sic allocutus est sacerdos abbatem: »O mi domine abba, custodiat te et adiuuet omnipotens deus!« Et respondit abbas: »Amen!« Cumque sic bis uel ter dixisset, ad quid hoc tociens repeteret, abbas inquisiuit. Cui ille: »Scio, quod multos temptationis aculeos es passus, pluresque eris passurus; sed ex his omnibus liberet te deus!

Vidi hac nocte, quantam molestiam a Sathana sustinuisti, et quomodo ori tuo nebulam fetoris infundebat pessimi, et audiui, quanta tibi inferebat conuicia et obprobria. Cumque a te discederet confusus, irruit in me uehementer percussoque latere meo, ut reor, aliquam ex costis michi fregit. Ideo tibi eidem inimico uiriliter arbitror esse resistendum; ne, si te uicto triumphauerit, mittet te in Gehennam.« Ad hanc uocem cepit abbas tedere et pauere, reuocans ad memoriam uexationes aduersarii, quas nocte preterita sustinuerat.