III. TRACTATUS BEATI GUILLERMI
De reuelatione capitis et corporis beate Genouefe.

Anno ab incarnatione domini nostri Ihesu Christi millesimo centesimo .lx°.i°., regnante piissimo rege Ludouico, regis illustris Francorum Ludouici filio, regale per uniuersam Galliam processit edictum, ut apud urbem Parisiensem, urbium Galliarum nobilissimam, omnes ecclesiarum prelati cum proceribus uniuersis de regni commoditate celebrarent concilium. Die prefixa ad urbem regiam omnes, qui uocati fuerant, conuenerunt, et de honestate et regni utilitate secretius tractare ceperunt.

Et quoniam maligni semper in peius malignandi studio prouocantur, ad dampnationis sue cumulum, quidam prorumpentes in medium, religionis et honestatis hostes, ut gladium acutum in sanctos dei linguam suam armauerunt. Quid ultra? falsa delatio regales contigit aures, quod uidelicet beatissime uirginis Genouefe caput in ecclesia nostra non esset.

Huius rei rumoribus animus regis aspersus ualde confunditur, et obnubilatur aspectus. Consulitur tam clerus quam populus, communicatoque eorum consilio ad ecclesiam nostram sine dilatione uenitur; et ne quod aliud caput nocte ipsa in capsa, qua uenerabile corpus uirgineum quiescebat, a fratribus poneretur, regio caractere capsa eadem communitur.

Crastina die, hora prima inchoante, ex regis mandato mittuntur ad ecclesiam nostram uenerabiles patres nostri, domnus scilicet Senonensis et Autisiodorensis, sancte recordationis antistites Venit et Aurelianensis, Manasses dictus, obliuione potius quam memoria dignus, ueritatis inimicus, religionis hostis et honestatis promptissimus persecutor, et cum eo populi copiosa multitudo. Videres tam populum quam clerum fustibus et lapidibus communitum, ut, si forte uerum esse pateret, quod fuerat falso suggestum, presentibus et posteris nostris non esset incognitum, quod in nos foret crudeliter uindicatum.

Tandem de reseranda capsa inter eos sermo conseritur. Et ut supradictus astutissimus scelerum commentator iniquitatem corde conceptam palliaret uirtutis ymagine, lacrimis profusioribus inundatus antiphonam de sanctissima uirgine primus incepit cantare. Nec mora, de loco sancto suo domina nostra deponitur, et amoto regie sublimitatis caractere capsa reseratur; et sanctissime uirginis corpus lintheaminibus amotis in oculis nostris exponitur. Integrum igitur corpus uirgineum oculis diligentius perscrutantes in laudem dei cum inedicibili exultatione prorupimus, 'Te deum laudamus' decantantes.

Profunduntur uberius lacrime populi, prius exicium nostrum expectantis et minantis, sed iam exultantibus nobis gratulantis. Et quoniam non est pax impiis, dicit dominus, unde iustus exultat et laudat, peccator confunditur et blasphemat. Scriptum quippe est: 'Peccator cum uenerit in profundum malorum, contempnit'.

Toto itaque malignitatis sue spiritu debaccatus Aurelianensis pontifex mentitur, caput uenerande uirginis esse sublatum, et in dolo nescio cuius uetule miserabilis aliud caput esse suppositum. Nec dissimulare ualens iniquitatem, quam corde conceperat, totus conuersus ad fraudem uenit ad regem, predictis presulibus relictis; ore contumaci garriens eundem, quem superius, cepit replicare sermonem, et predictos pontiflces, quia caput predicte uirginis non inuenissent, recessisse mentitur iratos. Verumptamen, quod iniquitas in ore mendacii fabricauit, umbraculum ullum non admisit.

Maliuolis etenim inconsultis ueritatis testis processerat ad populum, uenerabilis scilicet pontifex Senonensis, qualiter in dubitationem quibusdam uenerit de capite sanctissime uirginis, utrumne scilicet esset in ecclesia sua, et tunc qualiter cum omnibus membris suis corpus integrum inuentum esset, diligenter edisserens. »Caput« inquit »sacratissime uirginis huius, que gloria tocius est Gallie, cum integritate corporis sui nos inuenisse gloriamur; et ne hoc ipsum uel uobis uel posteris aliquando ueniat in dubium. uobis dignum duximus predicare«.

Hec et alia quam plurima in auribus populi predictus presul predixerat, que nimiam et impudentem animositatem inimici nostri comprimere potuissent, si ei datum desuper esset. Sed quoniam tunc hora erat et potestas tenebrarum, ut inueniretur iniquitas eius ad odium, modis, quibuscumque poterat, animum regis inducere aduersum nos conabatur in malum.

Et cum nec ratione opus iam esset aut consilio, quippe iam enim turbata fuerat aduersum nos regia celsitudo, subiit in mentem, ut mitteretur post sepedictos, qui iam ab ecclesia nostra discesserant, pontifices, quatinus eorum testimonio approbata postmodum in oculis regis ueritas eluceret. Mittuntur itaque Milidunum cum magna festinatione quidam de fratribus, et in auribus uenerabilium patrum predictorum detestandam peruersitatem Aurelianensis exponunt, et, ut rei ueritatem regie clementie per litterarum suarum apices non recusent annotare, diligenter exposcunt.

Igitur uiri pacis et ueritatis amatores, fratrum nostrorum precibus inclinati, iustis postulationibus eorum benignum impertientes assensum regie sublimitati mandantes rei geste ueritatem in hunc modum rescripserunt. »Ex mandato regie serenitatis ad ecclesiam sancte uirginis Genouefe conuenimus, et capsam, in qua eadem preciosissima uirgo quiescit, in presentia nostra fecimus reserari, et eius interiora diligentius oculis ac manibus perscrutantes corpus sanctissimum cum capite suo et omnibus membris suis integrum, et breue, quod idem testabatur indubitanter, inuenimus. Hoc igitur inuento in laudem dei cum magna exultatione prorupimus, et populo circumastanti sine mora curauimus predicare. Hec uobis nec alia domino nostro mandauimus.

Ecce per litteras secundo eadem uobis significamus, ne malignorum hominum, quibus est studium, que bona sunt, deprauare, obtrectatione ueritas obfuscetur. Valete in domino.« Tantorum uirorum testimonio mitissimus regis animus delinitus omnes a se tenebras supradicte dubietatis longius propulsauit, et ecclesiam nostram ut prius, immo instantius quam prius, et dilexit et protexit. Itaque, postquam ueritas uenit ad lucem, doluit impietas se esse delusam. Extunc etenim et deinceps Aurelianensis leo de leone factus est dracho, non iam palam malicie sue uirus euomens, sed in occulto.

Et quia capite contrito cetera membra robur ullum non obtinent, cum molas leonum in ore ipsorum contriuerit dominus, complices sui, ministri confusionis, filii perditionis, inimici nostri, confusi sunt, quoniam deus spreuit illos. Nos ergo quia de potestate tenebrarum eruti sumus et laqueo uenantium, dicamus omnes, cantemus singuli: 'laqueus contritus est, et nos liberati sumus'. Reuelata est autem domina nostra anno incarnati Verbi millesimo centesimo sexagesimo primo, mense Ianuario. decima mensis, in octauis scilicet eiusdem uirginis, et a fratribus est dulciter deosculata. Die uero sequente tercia in locum sanctum suum, unde fuerat deposita, cum hymnis et canticis spiritalibus est eleuata.

Nos uero in tanti gaudii memoriam, dolorem prius habitum subsequentis, communicato fratrum nostrorum consilio, et assensu communiter impertito, diem eandem nobis et posteris nostris constituimus celebriter uenerari, ita ut deuotionem et omnem obseruantiam diei festo natiuitatis exibitam (!) hec sollempnitas nichilo minus unquam obtineat. Vt autem singulis annis huius actionis textus eodem die legatur, curauimus prouidere, ut et iustus habeat unde letetur, et conscientia peccatoris inueniat quo pungatur, quatinus et beniuolis sit gracia benedictionis, maliuolis autem et his, qui oderunt pacem, lapis offensionis et petra scandali. Tu autem, domine.