© 2024 Det Danske Sprog- og Litteraturselskab. Copyright
Dansk Litteratur drives af Hugo v0.134.2
Hosting: Det Danske Sprog- og Litteraturselskab
I.
SEMICIRCVLVS, cuius Diameter sex cubitorum est in Longitudine. Perpendiculum et Regulam habet in extremitate Diametri, ad initium circumferentiæ, applicatam. Diuisus vndique est in 90. Gradus, ita vt 45. directe superius in medium Arcus sub perpendicularem incidant. Estque Orichalco obductus, et insistit Horizonti Azimuthali e solido constanti ferro, atque in Dimetiente habenti 4. cubitos, quem 5. Columnæ cum suis cochleis ferreis (quas perennes vocant) quibus totum Instrumentum in æquilibrium Horizontis dirigitur, sustinent. Hic Semicirculus vndiquaque suo Manubrio circumagi potest. Munitus est ab altero latere firmis et ferreis vectibus tanquam sustentaculis, vt positum suum in plano circuli verticalis vbique conseruet. Insistunt ei superne, ornatus causâ, Geometria et Arithmetica, porrigentes Astronomiæ adhuc sublimius dispositæ auxiliatrices manus; hæc numeris, illa Triangulis; sculptilibus omnes tres affabre expressæ imaginibus.
II.
Sextans Astronomicus, cuius arcus Orichalco obductus, habet ab altera parte iuxta principale centrum Cylindricum, aliud eidem simile, |et huic in arcu correspondentem locum, cui (quoties necessitas postulat) pinnacidium imponitur ad obseruandum minores distantias, quæ alioqui captu essent difficiles. Præterea etiam continet hic ipse Sextans alia sua propria pinnacidia in Radij et Regulæ terminis. Hoc Instrumento capiuntur exquisite tam Distantiæ, quam Altitudines Stellarum intra 60. Gradus, diuersimode illud applicando. Est autem sufficiente magnitudine præditum, vtpote quod a centro ad circumferentiam 4. cubitos continet, et per puncta transuersalia diuisionem tam subtilem exhibet, vt intra dimidium minutum animaduersio rata per hoc fieri queat. |
|III.
Quadrans, qui tota sua superficie a centro ad circumferentiam e solido constat Orichalco. Complectitur in Radio 1½. cubitos, habetque præter vsitatam Diuisionem, alias etiam binas peculiares Distributiones. Intra quoque Horizontem (qui Chalybeus est, atque in Dimetiente circiter 3. cubitos occupat) pedale habet, cui insistere licet, vt Quadrans ad Perpendiculum suum dirigi Obseruationibusque accommodari possit.
IIII.
Regulæ Ptolemaicæ Orichalco omnibus suis partibus vestitæ, in quibus duorum Angulum quæsitum ambientium laterum quodlibet 4. cubitos continet: Diuisioque Hypothenusæ Tabulæ sinuum sex Cyphras pro sinu toto comprehendenti, omnimode satisfacit. Habent ad Basin erecti lateris cochleas suas, quibus ad perpendiculum (quod ab hoc ipso latere dependet) totum Instrumentum rectificari potest: incluso thecæ perpendiculi filo, ne vento quocunque flante dimoueatur.
V.
Aliud item Instrumentum pro Distantijs, quæ 30. Gradus non excedunt, per vnicum Obseruatorem capiendis. Arcus huius ex ære est, et vsurpabatur quam maxime in Nouâ Stellâ; habetque illud 4. cubitos a centro ad circumferentiam. Sed iam antiquatum est.
VI.
Porro Quadrans cum suo Horizonte, Regulis, Cochleis, quæ omnia ex solido facta sunt Orichalco. Hic disiungi vicissimque coniungi potest; et quocunque libeat, transferri. Comprehendit in Radio a Centro ad circumferentiam 1½. cubitos, et in Dimetiente Horizontis paulo vltra.
VII.
Ibidem quoque Armillæ Zodiacales conspiciuntur, quarum circuli ex solido ære fusi tornatique sunt. Cubitos fere 3. continent in Diametro, adeo vt Gradus singula sua Minuta per puncta transuersalia comprehendant. Verum Instrumentum hoc citra vsum est. Nam istæ Ar|millæ nimium se suo pondere aggrauant; ita vt non tam exacte per has, quam alias Æquatorias aut Zodiacales Armillas obseruetur.
Cernitur insuper iuxta Obseruatorium hoc, magnum Horologium Orichalcicum, quod Horas, Minuta, et Secunda notat, idque, paucis exceptis, per vnicam rotam; quæ cubitos 2. in Diametro habet, ac in 1200. denticulos diligenter diuisa est. Proxime huic duo alia minora Horologia, quæ Horas, Minuta et Secunda indicant, appensa sunt.
|Atque hæc prænominata Instrumenta habent suum proprium Obseruatorium in Arce supra Musæum, sic vt ex hoc loco, in quamcunque Hemispherij partem Australem libuerit, explicatis tectis, obseruatio institui possit. Positum est versus Ortum, vti et versus Occasum, prope hoc Obseruatorium, sustentaculum cum Globo, cui Sextans ad obseruandum imponitur; quodlibet in Altano (vt vocant) peculiariter sibi ad hoc extructo.
VIII.
Versus Meridiem proxime huic Obseruatorio, adhuc aliud spectatur minus, in quo tantum vnicum Instrumentum Armillarum Æquatoriarum Orichalco vndiquaque rite obductum, collocatum est. Meridianus, in quo Armillæ istæ circumaguntur, prorsus ex Chalybe est; habetque in Diametro fere cubitos 4. Fulcrum cui totum Instrumentum innititur, ac quatuor cochleis inferius positis dirigitur, ex solido ferro diligenter et affabre elaboratum est. Et hîc quoque valuæ superiores aperiri explicarique possunt, versus quamcunque libuerit Hemispherij partem, prout Obseruatio requirit.
SEQUUNTUR INSTRUMENTA, QUÆ IN ALTERO OBSERUATORIO MAGNO, LITERA R NOTATO, IN ARCE VERSUS SEPTENTRIONEM COLLOCATA SUNT.
IX.
Primo Regulæ parallaticæ, quarum duo latera sibi inuicem annexa sunt, vt in inferiori (quod magnitudine vtrumque æquat, cubitosque 8½. longum est) alleuando detrahendoque dirigantur. Inferius vero semper in Horizontis versatur æquilibrio, circumagiturque in circulo Azimuthali, ac respondet, quoad Diuisionem, Tabulæ sinuum, sex Cyphras totaliter habenti. Orichalco vndiquaque obductæ sunt, vna cum arcubus, in quibus bina illa latera attolluntur ac firmantur. Adhæc Horizon, qui firmo et rotundo incumbit muro, itidem Orichalco superinductus est, continetque in Diametro fere 12. cubitos. Habet etiam hoc Instrumentum suas peculiares cochleas, quibus ad examen perpendiculi disponatur, et iuxta Obseruatoris oculum, altum erectumque ad Zenith fulcrum, ex quo perpendiculum dependet, cuius beneficio, bina illa mobilia Regularum latera non solum continentur, ne extra |planum diuagari queant, sed etiam attolluntur vel remittuntur intermediante funiculo superius rotulæ imposito, vt hac ratione omnia ad planum circuli cuiusuis verticulis disponantur, et Regula inferior atque cæteris duplo longior, æquilibrium Horizontis, in quodcunque Azimuth circumuoluta, obseruet, Angulique distantiæ Syderum a Zenith mensuratio, commode et subtiliter sic institui queat. Ad sæpe dictorum duorum laterum iuncturam, vnum affixum est pin|nacidium, et quoddam alterum infra ad obseruantis oculum, rimulas habens superiori parallelas.
X.
Dimidius Sextans habens duos diuersos arcus, magnitudine æquales, quorum vtrique suum proprium respondet centrum Cylindricum. Factus est ex duorum circulorum sibi inuicem æqualium portionibus, diuisique sunt singuli arcus in 15. Gradus, sic vt primus Gradus in vno arcu, et primus Gradus alterius dicta centra parallele respiciant. Hæc centra cubitum longum a se inuicem distant, vt et initia diuisionum in dictis arcubus, interstitiaque ista æquiparant quasi quartam partem magnitudinis semidiametri circulorum, ex quibus Instrumentum hoc suam habet proportionem. Innititur basi, eo modo extructæ, vt in omnia plana versus Stellas dirigi possit. Vsus eius est pro minoribus Syderum intercapedinibus, si quando non facile per alios Sextantes, vbi etiam duobus Obseruatoribus opus est, obtineantur. Huius Instrumenti Longitudo est 4. cubitorum.
XI.
Chalybeum quoddam Instrumentum, cuius arcus in 60. Gradus diuisus est, incumbit circulis quibusdam et semicirculis, quibus quoque in omnes cœli partes commode dirigitur. Hoc Stellarum Distantiæ per vnicum Obseruatorem, licet non ita expedite et subtiliter, prout cæteris Sextantibus, accipiuntur.
XII.
Adhæc Sextans bifurcatus Chalybeum habens arcum, cuius Longitudo est 4. cubitorum. Obtinet pinnacidia bina diuersa extra centrum, quibus oculi admouentur, et bina in arcu, ad quæ radij visuales diriguntur, satisque præcise Stellarum Distantias, licet aliquanto maiori negotio, rimatur.
XIII.
Celeberrimi Viri NICOLAI COPERNICI Parallaticæ Regulæ ligneæ, quarum Diuisio in lineis atramento signatis, conspicitur. Has COPERNICVS ipse propria sua manu fecisse ac vsurpasse dicitur. Sunt ex Prussiæ Fruenburgo, seu potius Cathedrali eius sede Warmiâ, vbi olim vixit COPERNICVS, a Nobili et Erudito viro D. IOHANNE HANNOVIO, Canonico Warmiensi, TYCHONI dono missæ. Latera binarum Regularum inuicem æqualium 4. cubitos in Longitudine habent. Hinc tertium ratiocinari licet, vt Angulus compleatur Rectus. |Etsi vero hoc Instrumentum nullam vtilitatem in Obseruationibus rite instituendis præbeat, non saltem quod nunc obsoletum et admodum antiquum sit, verumetiam tum ob materiæ ligneæ inconstantiam (quam tamen quodam Ingenio, per alternatim in |longum mutatis, eâ quâ creuerunt dispositione, inter conglutinandum asseribus, emendare nixus est COPERNICVS) tum quoque diuisionis et foraminum non satis subtilem et conuenientem ordinationem, alijsque de causis, quas nunc præterire lubet: tamen TYCHONI admodum charum est, atque ob incomparabilis illius COPERNICI memoriam, in precio id habet et sartum tectum conseruat. Quanti vero idipsum faciat, subsequentes Versus, quos eodem die, quo illud nactus est, de eo lusit, attestatur, quique in Tabella prope idem Instrumentum appensâ leguntur.
IN SVMMI MATHEMATICI NICOLAI COPERNICI INSTRVMENTVM PARALLATICVM, ALIAS REGVLÆ PTOLEMAICÆ DICTUM; TYCHONIS BRAHE HEXAMETRUM. SCRIPTUM DIE 23. IULIJ, ANNO 1584.
HÆC quinque inde a numero IX. enumerata Instrumenta, locata sunt in dicto Obseruatorio Septentrionali, cuius vndiquaque tectum non minus quam in alijs explicare, ac ex eo prospicere datur, prout opus fuerit. Extra vero hoc, sunt etiam (vti supra) duæ columnæ siue fulcimenta cum superne comprehensis Globis, quibus Sextantes ad obseruandum imponuntur, alterum versus Orientem, alterum versus Occasum; quodlibet in extructo ad hoc sibi (vti appellant) Altano.
XIIII.
Armillæ alteræ Æquatoriæ eiusdem fere cum supradictis magnitudinis, Orichalco superinductæ, quarum Meridianus ex ferro est, et positæ sunt in peculiari ac paruo Obseruatorio litera S signato, versus Septentrionem, vt per eas considerare liceat, quod per prædictas (quæ in Obseruatorio minore versus Meridiem litera N notato seruantur) impediente Arce, in cœli Septentrionalis plaga, visui non patet.
XV.
Quadrans quidam magnus ex solido Orichalco fusus et apprime leuigatus in cubiculo versus Africum conspicitur, muro firmissimis cochleis præ|cise in Meridiei plano affixus. Habet in foramine, quod ad Austrum murum transit, pro centro, Cylindrum Orichalcicum deauratum, cuius beneficio vmbra Solis, vel radij Stellarum, in binis pinnacidijs hinc inde in ipsâ Quadrantis circumferentiâ mobilibus, excipiuntur, quibus Altitudines Syderum in hac eadem circumferentia subtiliter discernuntur. Continet autem in eâ quilibet Gradus, non saltem singula Minuta discriminatim per puncta transuersalia distributa, sed etiam quodlibet Minutum in sex partes siue dena secunda eâdem ratione subdiuiditur: Nam Quadrans per se admodum magnus est, occupans a centro ad circumferentiam ferme quinque cubitos.
Intra hunc Quadrantem, in spacio vacuo, ipsius TYCHONIS Effigies in tabula depicta est, eâ magnitudine, quæ ipsi respondeat. Sedens inclinat se ad mensam, ac altera manu monstrat parietis foramen, per |quod Obseruationes hoc Quadrante fiunt. Ibidem præterea Architectonica quædam designatio visitur, in qua diuersis contignationibus plurima ex alijs ipsius Instrumentis delineata sunt, simulque Studiosi istis adiunguntur, ea dispositione depicti, quâ inter obseruandum conspiciuntur; Vnaque Studorium, vbi aliquot mensæ appicti assident, ac si studijs suis calculationibusque occuparentur. Infra etiam TYCHONIS Laboratorij Pyronomici designatio subijcitur cum fornacibus aliquot, ac ijs, qui istas curent. Hæc omnia non aliter arte pictoriâ in minori formâ repræsentata sunt, quam si a prædicta maiori Effigie admodum remouerentur, licet in eodem plano vicina sint. Infimo loco, pedibus adiacet vnus ex canibus ipsius venaticis, eiusdem prorsus cuius erat magnitudinis; non tam Nobilitatis, quam Sagacitatis et ingenij Symbolum. Adiunguntur vero tum Effigies hæc, tum reliqua pictura, in area huius Quadrantis, saltem ornatus causâ, et ne spacium vacuum relinqueretur.
XVI.
In Musæo (vbi TYCHONIS Studiosi interdiu Studijs incumbunt, et Operationes Astronomicas exercent, vbi etiam eius Bibliotheca reperitur, idque in media contignatione rotundæ Turriculæ versus Austrum) GLOBVS magnus consistit, qui vndiquaque selectis et densiusculis Orichalci laminis obductus est, idque adeo industrie, ac si ex solido metallo fusus foret; et exquisitâ etiam vndiquaque constat rotunditate. Quin et singuli Gradus tam in Æquatore, quam in Ecliptica, per puncta transuersalia in sexaginta Minuta subdiuisi sunt. Habet enim in Diametro 6. pedes. Et Meridianus, in quo gyratur, ex integro Chalybe est, cuius quoque Gradus vniuersi in singula Minuta distribuuntur. Horizon Orichalco spitamum lato superne obductus est, habens Gradus suos Azimuthales. Fulcrum vero, quod circiter 5. pedes altum est, affabre factis ferramentis rite connectitur, ita vt Globum conuenienter ac firmiter sustinere possit; in quo etiam varij artifices Mathematici inferius ornatus gratia depicti conspiciuntur.
|Huic autem Globo in exteriori Horizontis limbo oculis primum obuio aureis literis sic circumscriptum est.
ANNO A CHRISTO NATO CIϽ. IϽ. XXCIV. REGNANTE IN DANIA FRIDERICO SECVNDO, HVNC CŒLESTI MACHINÆ CONFORMEM GLOBVM, IN QVO AFFIXA OCTAVÆ SPHÆRÆ SYDERA CŒLITVS ORGANIS DEPREHENSA, SVIS QVÆQVE LOCIS ADAMVSSIM REPRÆSENTARE: ERRANTIVMQVE STELLARVM PER HÆC APPARENTIAS PERVESTIGARE DECREVIT: CŒLO TERRIGENIS, QVI RATIONEM EAM CAPIVNT, MECHANICO OPERE PATEFACTO, TYCHO BRAHE O. F. SIBI ET POSTERIS F. F.
|Inueniuntur insuper in hoc Musæo alij Globi magni paruique, sex vel octo numero, partim cœlestes, partim terrestres; prætereaque omnis generis minora organa Astronomica et Automata. Parieti quoque, inter fenestras, Tabulæ appensæ sunt, in quibus præstantium aliquot Astronomorum Effigies depictæ cernuntur, vtpote HYPPARCHI, PTOLEMÆI, ALBATEGNII et NICOLAI COPERNICI. Additur etiam Illustrissimi Principis, Domini WILHELMI, Landgrauij Hassiæ, etc. ob insignem rerum Astronomicarum peritiam, Imago. Quin et Celeberrimi Poëtæ BVCHANANI Scoti Icon simul adest, quam Nobilissimus et in literis humanioribus Eruditissimus magnique nominis vir Dn. PETRVS IVNIVS, Magnificam, missus a Rege suo (cuius intimum agit Consiliarium) in Daniâ Legationem obiens, et TYCHONEM Vraniburgi inuisens, dono ei dedit. Hæc adeo apposite BVCHANANVM repræsentat, vt cum ipsemet Serenissimus Scotorum REX postmodum Anno 1590. in Daniâ præsens Vraniburgum etiam venisset, quamprimum TYCHONIS Musæum ingressus esset, hanc sui olim Præceptoris Imaginem confestim agnouerit, illique nutu et digito applauserit.
Adsunt insuper septem Philosophorum Italicorum, qui ante Annos circiter centenos floruerunt, Effigies vnâ eademque Tabulâ comprehensæ. Plurima etiam alias in hoc Musæo Philosophica Astronomicaque reperiuntur, quæ prolixum nimis foret hîc recensere.
Exornauit vero TYCHO hoc Studorium multis alijs Elegantibus et Musæo conuenientibus rebus, atque hinc inde pluribus picturis, tum quoque Carminibus et scitis Philosophorum dicterijs, quale est illud Platonicum in Epinomide, quo doctrinam numerorum et motuum cœlestium vnicam et veram ad discendum, et sapientiam in hac vitâ assequendum, viam esse asseuerat, quod Lapidi Porphyrio aureis literis inscriptum est. Inter alios autem Versus, quos TYCHIO varijs Effigiebus subiunxit, hæc saltem quæ PTOLEMÆI et COPERNICI Iconibus subnectuntur hîc annotare libuit.
|IN CL. PTOLEMÆI ALEXANDRINI EFFIGIEM.
TYCHO BRAHE F.
Anno Domini 1584. Kal. Octob.
|IN D. NICOLAI COPERNICI TORONENSIS EFFIGIEM, QVAM IPSEMET SVA MANV E SPECULO DEPINXISSE DICITUR.
ALIVD IN EVNDEM COPERNICVM.
TYCHO BRAHE F.
Anno 1584. Die 2. Octob.
|DE INSTRVMENTIS, QVÆ EXTRA ARCEM IN CRYPTIS SVBTERRANEIS DISPOSITA SVNT.
Extra Arcem versus Meridiem, 70 circiter a Vallo passibus minoribus, Obseruatorium quoddam peculiare TYCHO in colle, per Cryptas quasdam, et omnes quidem ab imo ad summum ex solido muro structas, fieri curauit.
Totum vero hoc Obseruatorium STERNBVRGVM, a Stellarum Obseruationibus sumta Danica denominatione, appellatur. Circumseptum est vndique quadratâ (intermixto tamen versus 4. mundi plagas, rotundo ambitu) Galleriâ, vti communiter vocant. Quæ omnia etsi in plano repræsentare difficile sit; tamen, quoad fieri potuit, ad Colophonem huius descriptionis oculis subijcientur.
PRIMO apud literam A, vestibulum portale habens ex lapide Gothico et Opere Ionico, seu potius Composito, scite elaboratum occurrit, |super quod tres sculptiles Leones coronati, (quorum medius et altior Hieroglyphicum Sceptrum, duobus sibi inuicem orthogonaliter intra binos etiam circulos Triangulis transpositis constans, tenet,) collocati sunt; quibus hoc Hemistichium saxo peculiari excisum subscribitur, quo aliorum tacitis obiectionibus, qui per imperitiam hos tantos tamque sumtuosos apparatus inutiles esse forte censeant, succincte et vere, quoad Mundum temporaneum, respondetur.
NEC FASCES NEC OPES
SOLA ARTIS
SCEPTRA PERENNANT.
Infra vero hoc Hemistichium, statim supra Ianuam per quam descenditur, medio loco inter TYCHONIS Familiæ Paternæ atque Maternæ Insignia Gentilicia, quæ in superiori parte huius Portalis vtrinque excisa visuntur, est aliud quoddam Hieroglyphicum, quod per annulum aureum Adamantem acuminatum gestantem, quem subiens loricata manus, decussatim binas hastulas tenens, quarum vna vas Igne plenum, altera Aquam per rimas difluentem figurat; vtrisque extra annulum iuxta Adamantem hinc inde pendentibus, representatur. Circumscriptus autem est Versiculus, sensum Symbolicum exponens, qui est eiuscemodi.
NON INIMICA ABOLET
VIS VLLA
NEC VNDA NEC IGNIS.
Ab alterâ deinde huius vestibuli seu Portalis parte, quæ Austrum respicit, idque in subsecuturâ figuratione supra literam A, aliud magnum Quadratum saxum e Porphyrio constans lapide, hanc inscriptionem, quæ occasionem et vsum harum structurarum indicat, aureis literis exhibet, ut sequitur.
|D. O. M. POSTERITATIQVE SACRVM.
ASTRONOMIAM SCIENTIARVM OMNIVM ANTIQVISSIMAM ET PRÆSTANTISSIMAM, DIV QVIDEM MVLTVMQVE CVLTAM, NONDVM TAMEN SATIS SOLIDE CONSTITUTAM, AVT A MENDIS VINDICATAM ANIMADVERTENS, EI INSTAVRANDÆ PERFICIENDÆQVE, VARIA EADEMQVE EXACTA ADINVENIT CONSTRVXITQVE ORGANA, AD OMNIMODAS CÆLESTIVM CORPORVM OBSERVATIONES SVFFICIENTIA, LABORE, DILIGENTIA, IMPENDIOQVE INCREDIBILI, QVÆ PARTIM PROXIMA EANDEM OB CAVSAM EX|ÆDIFICATA ARCE VRANIBVRGO, PARTIM HISCE CRYPTIS AD CONSTANTIOREM ET OPPORTVNIOREM VSVM DISPOSVIT; TIBIQVE O INCLYTA OMNI ÆVO SVCCESSVRA POSTERITAS HVNC THESAVRVM RARISSIMVM ET PRECIOSISSIMVM COMMENDANS, DICANS, CONSECRANS; VT IN ÆTERNI DEI, ADMIRANDÆ CŒLESTIS MACHINÆ OPIFICIS GLORIAM, ARTISQVE DIVINÆ PROPAGATIONEM, AC PATRIÆ HONOREM, PERPETVO CONSERVES, NEC VETUSTATE, ALIOVE INCOMMODO COLLABASCERE, AVT ALIORSVM TRANSFERRI, VEL QVOCVNQVE MODO VIOLARI SINAS: SI NIHIL ALIVD AVTHORIS SALTEM VNIVERSI VINDICEM REVERENS OCVLVM:
QVI EA CVNCTA IN HAC INSVLA ET INCHOAVIT, ET ABSOLVIT; HOC MONVMENTO POSITO TE ROGAT ET OBTESTATVR
TYCHO BRAHE O. F.
HAVE QVI HÆC LEGIS FACISQVE, ET VALE.
|Quando autem in ipso vestibulo per Gradus descenditur sub litera B in sequenti harum Cryptarum figurâ, quadratum quoddam Hypocaustum subest, quod propriam habet Ianuam versus Septentrionem, supra quam sequens Epigramma in alio Porphyrio lapide excisum legitur.
TYCHO BRAHE F.
Est vero hoc, de quo loquor, Hypocaustum, totaliter subterraneum, nisi quod superius iuxta humi planitiem in laquearium lapideum fornicatum assurgat, ut exterius instar colliculi appareat, terrâ et viridi cespite consulto obducti, quo Parnassum Musarum monticulum, quarum VRANIA et præcipua, et primogenita est, quodammodo repræsentet, idque intelligentibus saltem et Philosophiæ sublimioris alumnis; |ex quo etiam Poëtæ hæc fabularum involucris texerint, ne vulgus imperitum capere posset.
Habet quoque hoc ipsum Hypocaustum quatuor fenestras statim supra terræ planitiem, ex solidis lapidibus laqueatas, idque in quatuor Angulis huius quadrangularis vaporarij, quorum quilibet plagam mundi, meridiano et circulo verticali principaliori (qui videlicet huic ad angulos rectos consistit) prorsus intermediam, adamussim respicit; sicque in hoc Hypocaustum, licet subterraneum sit, satis diurnæ lucis intromittitur.
In singulis huius parietibus, supra limbum arte fabrili lignariâ scite elaboratum, binorum Astronomorum Effigies quasi in longum recumbentium, pictæ conspiciuntur, ita ut octo simul sint, quorum quilibet in dicto limbo Distichon subscriptum habet, quod eorum intentionem breviter exprimit. Nomina autem illorum et subscripti Versus in hunc modum se habent, ut nunc subijciemus.
|TIMOCHARES ALEXANDRINVS
VIXIT ANNO 300.
ANTE CHRISTVM.
HIPPARCHVS
RHODIVS
VIXIT ANNO 120. ANTE CHRISTVM.
CL. PTOLEMÆVS
ALEXANDRINVS
VIXIT ANNO 140. POST CHRISTVM.
ALBATEGNIVS
ARATENSIS
VIXIT ANNO 880. POST CHRISTVM.
ALPHONSVS REX
HISPANIÆ
VIXIT ANNO 1250. POST CHRISTVM.
|NICOLAVS
COPERNICVS TORONENSIS
VIXIT CIRCA ANNUM 1520. POST
CHRISTVM.
TYCHO BRAHE DANVS DE KNVDSTRVP
CIRCA ANNUM 1580. POST
CHRISTVM.
TYCHONIDES.
|In hoc autem subterraneo Hypocausto, a parte Orientali, explicato parietis mediano (vt vocant) intus ex muro constans et fornicatus lectus conspicitur, in quo aliquando ipse TYCHO, cum nubibus cœlum inter noctu obseruandum obducitur, quiescere potest: veluti etiam ab altera itidem parte alius multo maior, extra tamen Hypocaustum, in vsum studiosorum ipsius ordinatus, reperitur, idque in peculiari ad hoc deputatâ Cryptâ, quæ etiam prorsus subterranea est: et licet testudineata sit, tamen superius ad æquilibrium Horizontis plana apparet, ne quidpiam impediat.
XVII.
Ab Occidentali Hypocausti parte oblonga mensa collocata est, cui is Studiosis assidet, qui Obseruationes conscribit. Post eam mensam ad parietem, infra limbum, magnum pendet Instrumentum, instar Semicirculi, vndiquaque transuersis contignationibus firmatum, ac Orichalco in circumferentiâ obductum. Hoc Distantiæ Stellarum, quantæcunque sint, in toto etiam Hemisphærio capi possunt. Habet autem in Diametro sex cubitos: Interdum et alibi reponitur, cumque eius vsus requiritur, (quod tamen raro fit) requisito exterius fulcro, quo in omnem Stellarum situm commode dirigi queat, non aliter quam in cæteris Sextantibus fieri solet, imponendum venit.
Versus Borolybicum prope mensam tria disposita sunt artificiose confecta Horologia, quæ Horas, Minuta et Secunda designant, ita vt qui Obseruationes in libro huic vsui quotannis deputato scribit, his prope assidere, Momentumque, quo Obseruatio fit, mox animaduertere et annotare queat. Vni vero eorum ad frontispicium, hoc Epigramma Orichalco incisum est.
|Hinc e regione in Angulo, qui Borrhapelioten respicit, ferrea quædam fornax sub conveniente testudine, ita ut nihil in Hypocausto occupet spatij, posita est, ut eius beneficio tempore Observationum hybernalium frigus arceatur.
Superius autem sub ipsâ, quâ Hypocaustum contegitur, fornice, depicta est TYCHONIS neoterica inventio Hypothesium cœlestium, eâ, quam ipsa testudo capere potest, magnitudine. Proxime vero sub hâc, ad parietem paulo inferiorem, versus Septentrionem, ubi eius Imago repræsentatur: manu alterâ sursum monstrans, habet intra binos digitos pictam schedam, in qua hæc inscriptio.
QVID SI SIC?
Quasi antiquioribus istis et circûm depictis Astronomis dicat: Quid de hac inventione vobis videtur? Ex Hypocausto hoc itur, ordinariâ Ianuarum dispositione, hinc inde, in reliquas Cryptas, ubi Instrumenta locantur.
XVIII.
Per mediam Ianuam versus Austrum venitur in maximam, quæ C notatur, Cryptam, vbi ingens Instrumentum Armillare visitur, quod vnicâ Armillâ, quæ iuxta Polorum Mundi Axin circumagitur, omnes Declinationes Siderum, in quocunque situ et mundi plaga fuerint, tam in Meridiano quam extra, facillime et exquisite demetitur.
Ibidem quoque Semicirculus circumponitur, Æquatorem cœlestem, quatenus supra Horizontem extat, repræsentans, qui octo saxeis columnis superius cochleas ferreas habentibus innititur, et per cochleas illas, quibus firmiter inhæret, in planum Æquatoris, si unquam opus fuerit (neque enim semel rite dispositus facile dimovetur) exquisite dirigitur; cuius etiam medietas, unde divisiones utrinque diffluunt, ra|tione centri ceu Axis habitâ, Meridiei lineam exactissime respicit. Hoc intermediante Distantiæ Æquatoriæ Corporum cœlestium facile et accurate accipi possunt, tum quoque tempora Æquatoria distantiæ Siderum a Meridiano præcise explorari, quorum ope Momenta Observationum exactissime inveniuntur, Horologiaque cum opus fuerit, tam ex Sole quam Stellis, sive in Meridiano sint, sive extra, corriguntur. Hæc dimidia Armilla Æquatoria in Diametro suo 9 cubitos comprehendit, et prædicta integra Armilla Æquatoria Declinationum, complectitur in Diametro 7 cubitos, ita ut intra mobilem circulum et fixum Semicirculum, duorum cubitorum intercedente vacuo spacio, commode transeatur.
Estque utraque Armilla, tam integra quam dimidiata, undique optimo Orichalco ita obducta et munita, ac si ex solido hoc constaret Metallo.
Axis vero circa quem circularis illa Armilla rotatur, ex forti Chalybe est, interius concavus, ne se pondere suo inclinet, crassitudinem habens trium digitorum; exterius per totam Longitudinem, omnemque eius circumferen|tiam exquisitissime, nec sine labore atque industria, teres factus, et ubique, quo ad longum, ductum rectilineum absque ulla incurvatione, quomodocunque revolvatur, exprimens; ut hac ratione totaliter instar Gnomonis sit, ad quem Distantiæ Æquatoriæ paralleliter per convenientia in fixo Semicirculo mota pinnacidia præcise capi possint. Habet quoque hic ipse Axis in medio loco Cylindrum Orichalcicum, qui eiusdem crassitiei est, ad quem similiter Declinationes in circumvolubili integra Armilla per sua appropriata pinnacidia mensurantur.
In hac Crypta interius duplices gradus lapidei sunt. Per alteros ad interiorem et integram Armillam hinc inde circumcirca ascenditur, prout Declinationes Siderum in decliviore vel altiore situ supra Horizontem, eius beneficio denotandæ veniant: Alteri, qui hos, adeoque Semiarmillam Æquatoriam ambiunt, utrinque a medietate iuxta Ianuam, ita paulatim ascendunt, quemadmodum Æquatoris inclinatio requirit, quo Observares, sive unus, sive duo (nam bina habet hæc Semiarmilla pinnacidia) in quacunque parte per Axem teretem Sidera utrinque collimanda sint, gradibus satis latis insistentes oculum pinnacidijs commode et absque molestiâ applicare possint: Murali etiam circuitu, qui statim pro crassitiei unius hominis mensura ambit, dorso Observatorum fulcrum præbente.
Inferior terminus Axis rotundæ Armillæ circumvoluitur in Chalybeâ laminâ, cui cochleis ita artificiose prospectum est, ut ad amussim et rite secundum Axem mundi disponi possit, idque in oblongo ac magno Gothico lapide, qui duas circiter ulnas sub terrâ in firmo saxeo funda|mento collocatus duas insuper ulnas e terrâ prominet, in cuius inferiori parte Atlantis Mauritaniæ Regis effigies artificiose efformata conspicitur, ac si Cœlum humeris gestare satageret. Nam et supra coronam eius, in eodem lapide, Globi Hemisphærium est Stellis aureis insignitum, quod parte quâdam Coronæ suæ attingens, hunc quasi portare videtur. Quo Hieroglyphico innuitur, quod Reges et Principes sublimem hanc et vere Regiam Astronomiæ Artem fulcire et liberaliter sustentare merito deberent, quemadmodum Atlas ille multique alij olim fecerunt; et superiori ævo liberalitate illustri et vix unquam obliteranda, ALPHONSVS Rex Hispaniæ hanc, quantum in ipso erat, promovit.
Alter Axis terminus versus Septentrionem eminens, et in ipsum Polum directus, gyratur in magno fixoque fulcro ferreo, cui superius etiam cochleis provisum est. Hoc binis ex durissimo saxo teretibus columnis, ijsdemque unum cubitum crassis, et in Altitudine 7 hincinde exhibentibus, firmissime infigitur.
Sunt vero utræque hæ Columnæ ita convenienter dispositæ, ut non saltem ferreo fulcro, quod superiorem Axis terminum gestat, sustentaculum firmum præbeant, sed una Ianuam inferiore sui parte, per quam ex Hypocausto in hanc Cryptam intratur, apte exhibeant. Tantundem enim ab in|uicem remouentur, quantum spacij mediocris crassitiei homo pro intrando vel exeundo requirit. Habent vero et hæ ipsæ Columnæ pro fundamento in terra duos magnos et latos lapides campestres, in fixo et argillaceo fundo firmatos, ne illæ his insistentes, et insuper vtrinque muro huius Cryptæ munitæ, quippiam de suo situ vnquam remittant. Adeoque alias in hoc toto Instrumento, quoad vtramque Armillam, omnia requisita ita firmiter ordinata sunt, vt ne quidem ingenti robore et vi, etiamsi quis id datâ operâ conetur, dimoueri, aut ad obseruationes inutilia reddi queant. Quocirca cum semel rite singula disposita fuerint, vix ac ne vix quidem aliquid inuenitur, quod postmodum rectificatione vlteriore indigeat. Si tamen id aliquâ temporis diuturnitate accidere possit, aut ipsa partium attritione (nam et recte in Versiculo dicitur: Mors etiam ferro marmoribusque venit) facili operâ satisque cito per cochleas hinc inde, vti opus est, ordinatas, in debitum tenorem restituitur.
Atque hæc tam de hac Crypta, quæ etiam superius tectum habet, quod vel totum auferri, vel per valuas huic officio deputatas, versus quamuis cœli plagam aperiri potest, quam de Instrumento magno Armillari sesquialtero saltem constante circulo, quo omnia quæ veteres vix sex vel pluribus ijsdemque minutulis et Obseruationi exactæ non sufficientibus, exequi conabantur, multo promptius, certius, et subtilius expediuntur, sit indicasse satis.
|XIX.
Cum autem versus Notapelioten ex Hypocausto in Cryptam G exitur, Sextans in eâ occurrit Quadricubitalis, quo subtilissime Distantiæ Stellarum capiuntur. Fulcrum suum cum rotundo, quo in omnes cœli partes dirigitur, Globo, stabile habet. Diuisiones factæ sunt per puncta transuersalia, ita ut etiam quælibet dimidia Minuta distincte cognoscantur. Pinnacidia autem cum adiuncto ad centrum Cylindro, per rimulas et lineas parallelas vsurpantur.
XX.
Porro e regione versus Notolybicum ad Cryptam F intrando, ingens quoddam conspicitur Instrumentum, ex solido et durissimo Ferro constans, quod Quadratum Geometricum (vt vocant) exterius habet, cuius quodlibet latus integrum numerum Tabularum Sinuum sex cyphrarum, in suâ subtili et transuersali subdiuisione adimplet. Intra hoc est Quadrans circuli quam maximus effici potest; qui ab alterâ parte, in quâ diuisiones sunt, Orichalcicâ laminâ exquisitissime superinductus est, ita vt Orichalcum cum ferro quasi conglutinatum videatur, atque in exteriore planitie adamussim, et polite leuigatum. Singuli vero Gradus in hoc Quadrante subdiuiduntur, non saltem in omnia Minuta, sed et quodlibet horum in sex partes seu singula dena secunda. Est enim admodum magnus hic Quadrans, vtpote qui a centro ad circumfe|rentiam 5. pene cubitos contineat. Hinc de Quadrato circumposito, quantæ sit magnitudinis, ratiocinari licet.
Affixum autem est hoc Instrumentum per sui medietatem ad oblongam et quadratam Columnam ferream iustâ crassitie præditam, cui firmiter in superiori et inferiori parte cochleis applicatum adhæret, tanquam in quodam æquilibrio, ita vt vtrinque dimidiam structuram exerat. Hoc sustentaculum ferreum, quod totum Instrumentum portat, inferius in conum acuminatum desinit, qui quadratæ laminæ Chalybeæ foramen superius coni huius acumini correspondens habenti, insistit, vt sic minimo negotio, tanquam in puncto quodam artificiali, conuoluatur. Nam suprema pars huius columnæ ferreæ teres est, atque in brachijs ferreis decussatim sese transeuntibus, et muro superius in quatuor locis firmiter innixis, ac vbi versus Zenith coincidunt, rotundum foramen habentibus, gyratur, vtque Zenith perpetuo respiciat, cohibetur. Lamina autem hæc Chalybea, de quâ dixi, tereti columnæ lapideæ, quæ profunde in terram, substrato solido fundamento, defossa est, et quasi duobus cubitis supra hanc extat, imponitur; et ita cochleis hinc inde regi potest, vt totum simul Instrumentum, quod illi innititur, tam in planum verticale quam ad Horizontis æquilibrium, prout latera diuersimode exigunt, commode dirigi queat. Vbi vero semel rite dispo|situm est, et cochleæ inferiores bene firmatæ fuerint, vix postmodum aliquid vitij contrahit, quo minus Obseruationibus adamussim instituendis sufficiat. Nam etsi Vnus vel alter quantæcunque magnitudinis homo illi insistat, atque vna cum Instrumento aliquoties circumgyretur: tamen Instrumentum nihil discriminis hinc contrahere, aliquoties comprobatum est.
Circumponitur quoque huic Instrumento Circulus suus Azimuthalis, qui muro rotundo vndiquaque, quasi in eius media parte, incumbit, omniaque in eo obducta sunt Orichalco. Occupat in Diametro 9. cubitos, vt inter Horizontem Azimuthalem ac Instrumentum, cum opus fuerit, commode transeatur.
Habet etiam hæc Crypta cæmentitios suos Gradus, per quos ad Quadrantem inter obseruandum ascendi descendique potest, prout Altitudines demetiendæ requirunt. Superius tectum est, quod et circumagi et explicari potest, cum suis quatuor valuis, prout Obseruationes versus hanc vel illam cœli plagam instituendæ exigunt.
Per hoc Instrumentum, quod (vti diximus) magnum ac prorsus Metallicum est, valideque firmatum, exactissime altitudines Siderum, etiam intra sextam partem vnius Minuti seu dena secunda denotantur, ita, vt nullum his subesse possit dubium, modo collimatio Stellarum per rimulas pinnacidij Cylindro ad centrum posito parallelas satis accurate perficiatur, et in Sole vmbra eiusdem Cylindri intra terminos, ad interiorem pinnacidij planitiem in hunc vsum præordinatos, adamussim comprehendatur.
|XXI.
Deinde circa reliquos duos Angulos Hypocausti adhuc binæ sunt Cryptæ, in quas patet introitus statim extra Hypocausti Ianuam ad vtramque partem, vbi videlicet gradus, per quos descenditur, desinunt, et primum ab Orientali parte intrando ad Cryptam D, quæ ad Angulum Hypocausti Borrapelioten respicientem existit, alius quidam Quadrans occurrit hinc inde affabre contignatus, et Orichalco bene vestitus, isque in saxeâ columnâ inferius consistens, etiam columnæ ferreæ affixus est, cuius beneficio supra dictam columnam lapideam, ferreâ laminâ et cochleis superius instructam facilime conuoluitur; superius in foramine rotundo ferramenti transuersim muro innixi, columnæ supremâ et tereti parte sese vna firmiter gyrante. Habet autem hic Quadrans a centro ad circumferentiam 4. cubitos, Cylindrumque apud centrum Orichalcicum, quo intermediante per pinnacidium, quod in limbo mouetur, rimulas habens ipsi Cylindro vtrinque parallelas, Altitudines Stellarum adamussim collineare licet; vmbra huius ad interius pinnacidij planum Solis altitudinem discernente, prout etiam in altero, de quo prius diximus Chalybeo fit Quadrante. Est autem ipsa circum|ferentia huius Quadrantis in laminâ Orichalcicâ adeo subtiliter subdiuisa, vt singulorum Graduum singula sexagena Minuta, adhuc quadrifariam distribuantur, totâ illâ diuisione per puncta transuersalia, more nobis vsitato, administratâ; sicque huius Quadrantis beneficio, Altitudines cœlestium corporum, intra quartam Minuti partem cœlitus dimetiri datur, et hæ, collatione sæpenumero factâ cum ijs Siderum sublimitatibus, quæ per antedictum Chabyleum Quadrantem (qui hoc aliquantulo maior est) eodem tempore depromuntur, quam aptissime inuicem congruere deprehenduntur; adeo vt vix sextæ partis vnius Minuti differentiola incidere possit, id tamen sæpius vel rarius, prout collimatores suo sategerint officio. Concordant etiam hæ Altitudines, hisce duobus Quadrantibus in Meridiano factæ, adamussim cum ijs, quæ per Orichalcicum Quadrantem superius in arce parieti murali cubiculi Notholybici affixum denotantur, tum quoque cum alijs Instrumentis eidem vsui deputatis.
Habet quoque hic Quadrans suum circulum Azimuthalem superius muro circulari incumbentem, qui etiam Orichalcicâ laminâ superinductus est, et diuisiones graduum Azimuthalium subtiliter et exquisite præbet, ipsissimâ Meridiei lineâ non ex Altitudinibus Solis vel Stellarum, vti communiter facere consueuerunt, sed ex ipsâ Polari Stellâ, quando vtrinque iuxta maximam a Meridiano digressionem versatur, et quasi in vna lineâ aliquanto tempore ascendendo vel descendendo consistere videtur, subtilissimâ et infallibili viâ in hoc Horizontali limbo peruestigatâ, ad cuius etiam indicationem, |cætera, in quibus sic opus est, Instrumenta disponuntur, vt Meridiano cœlesti exquisitissime correspondeant. Continet vero hic Horizon Azimuthalis in Diametro 6. circiter cubitos, quo spatium requisitum inter Quadrantis limbum et muri interiorem circuitum, per quod Obseruator, cum res postulat, transire possit, conuenienter supersit. Adsunt insuper huic Cryptæ sui gradus interius, per quos, prout Obseruatio per hunc Quadrantem exigit, ascenditur descenditurue, et habet superius tectum, quod circumgyrari potest, ita vt duo foramina quæ apertis valuis e regione exhibet, in quamcunque cœli partem libuerit, et prout Obseruatio capessenda requirit, conuolui possint.
XXII.
E regione huius ab alterâ parte versus Borrolybicum itur in aliam eiusdem cum hac, de qua diximus, formæ et quantitatis Cryptam, litera E in subsequenti figuratione indicatam, vbi Instrumentum quoddam Armillare visitur, quod non saltem Axes habet Polis mundi analogos, Meridiano Chalybeo inhærentes, sed insuper quoque Zodiacalem circulum, in Polis suis conuolubilem: proptereaque TYCHO hoc Instrumentum Armillas Zodiacales appellare solet. Exhibent omnia quæ |HYPPARCHUSVS et PTOLEMÆVS suis Instrumentis Armillaribus factitarunt, sed longe maiori compendio atque præcisione. Neque enim tot circulis constant, quot illorum requirebant, sed solummodo 4. habent, inter quos etiam Meridianus ille immotus numeratur, et nihilominus tam Longitudines quam Latitudines Stellarum extempore absque vllâ tædiosâ Supputatione, mediantibus duobus Obseruatoribus, præcise adeoque in ipso Minuto rimantur. Quam subtilitatem an veterum, de quibus dixi, Armillæ exhibuerint, non immerito dubitandum venit; ex quo nec HYPPARCHVS, nec etiam PTOLEMÆVS, maiorem in Stellarum Longitudinibus atque Latitudinibus per eas præcisionem denotarint, quam quæ intra sextam Gradus partem, ad dena scilicet Minuta, cohibeatur. Vnde verisimile est, illorum Armillas, vtut forte e solido Metallo constantes, non tamen adeo magnas fuisse, vt singula Minuta caperent, siue etiam quod eas tam subtiliter subdiuidere neglexerint, aut numerationem adeo exactam, superuacaneam duxerint. Quodcunque horum fuerit, certe hæc nimis lata et platica cœlestium corporum dimensio a cœlesti norma haud insensibiliter eos deuiare fecit, idque non modico Astronomiæ instaurandæ damno. Habet autem Meridianus, qui totus, vt dixi, Chalybeus est, et reliquas Armillas intra se continet, tres cubitos in Diametro; atque hinc reliquarum sese versus interiora concomitantium Armillarum quantitatem æstimare licet. Diuisiones tam in Meridiani Armillâ ferreâ, quam cæteris interioribus Orichalco exterius obductis, per puncta transuersalia subtiliter ordinatæ sunt: ita vt et in his Armillis singuli Gradus in singula quoque sexaginta Minuta subdiuisi sint; et pinna|cidia diuersa cum in Armillâ Zodiacali, tum in circulo Latitudinum hinc inde mouentur, quæ more consueto per rimulas parallelas Stellarum situs scrutantur. Nam et in his Armillis, Axis quidem apprime teres est, per Polos Zodiaci adeoque totum Instrumentum transiens, ad cuius circumferentiam Longitudines Stellarum collineare datur, isque in sui meditullio Cylindrum gerit, per quem in dicto circulo Latitudinis, Siderum ab Eclipticâ distantiæ obseruantur. Atque sic superfluitas in Armillis veterum, quæ Obseruationem fluxiorem reddidit, euitatur, omniaque magis succincte et certius expediuntur. Neque enim Armillæ hæ ita distrahi possunt, aut extra debitum planum suo pondere diuagari, vti in antiquis illis accidisse, haud citra iustas causas suspicandum venit. Fulcrum vero seu Pedestale (vti vocant) est ex integro et solido ferro admodum firme compositum, et inferius habet circulum ferreum densiusculum, cui 4. cochleæ adaptatæ sunt, quæ quatuor etiam breuioribus columnis lapideis superius laminulis ferreis munitis insistunt, quarum cochlearum operâ totum hoc Instrumentum in debitum situm atque cum circulis cœlestibus exquisitam correspondentiam dirigitur. Quod |cum semel rite effectum est, vix multo post tempore, ob bene confirmatam omnium partium dispositionem, aliquid discriminis incidit. Quin et hæc Crypta suos habet Gradus, non saltem per quos in eam ascenditur, (est enim suo pauimento eminentior alterâ) sed etiam in quibus circa Armillas vndiquaque, vbi opus est, altius consistere liceat; hos tamen vnicos, cum hi sufficiant. Et superius tectum portat, cuius dimidia pars explicari potest, atque in quamcunque Hemisphærij partem, prout Obseruatio requirit, circumagi.
XXIII.
Cum vero ad prædictam Armillam ascenditur, appendet lateri parietis dextro, in peculiari ad hoc in ipso muro facto Repositorio, alius adhuc Sextans, qui quatuor cubitos a centro ad circumferentiam complectitur.
Hunc Sextantem omni ex parte Orichalcicum et cochleis varijs compositum TYCHO in eos vsus fieri curauit, vt si quando in exteras regiones et longe dissita Regna Obseruatores aliquos pro Poli Altitudinibus, et alijs quibusdam istic denotandis mitteret, ij hoc Instrumento commode vti possent, siquidem id et explicari, et rursus per cochleas dissolui, et in thecam seu cistam huic præordinatam componi possit, et sic absque vllo detrimento in quascunque libuerit orbis partes, seu mari seu terrâ, transportari, ita vt postliminio rediens, et per dictas cochleas denuo in debitam dispositionem expansum, omnino easdem tam Altitudines, quam distantias, quas antea, inuiolate exhibeat, modo non nimiâ violentiâ, vel per incuriam, vel datâ operâ, in itinere disturbatum fuerit. Habet quoque peculiare fulcrum, quod suis etiam cochleis disiungi coniungique potest, vnaque in eâdem cum Sextante cistâ conseruari.
|XXIIII.
Suntque hæc præcipua Instrumenta Astronomica, quæ in Obseruatono subterraneo visuntur. Est tamen adhuc, præter hæc, Armilla quædam Portatilis, quæ tres fere cubitos in Diametro continet, Orichalco etiam obducta et in singula Minuta subdiuisa. Hæc, quando eius vsus requiritur, exportatur ac applicatur ad lapideas columnas versus Ortum ac Occasum litera H et I signatas. Capiuntur autem eâ Declinationes Siderum, præsertim cum Horizonti appropinquant, nec facile maioribus istis Armillis Declinationum discerni possunt.
Regulæ insuper PTOLEMAICÆ, quarum superius, numero IIII. meminimus, prædictis Columnis nonnunquam apposite accommodari solent. Nam vtræque hæ Columnæ lapideæ, quæ in arcubus versus Ortum et Occasum positæ sunt, ita superius ferramentis et cochleis ab vtroque latere muniuntur, vt et Regulas et minorem illam Armillam Declinationum ijs imponere liceat, prout res postularit; pro solis tamen |Regulis inferius in eodem Columnæ latere ferreâ laminâ cochleis circumpositâ existente, cuius superiori conico foramini latus Regularum, quod Zenith respicit, insistens, et in perpendiculum verticale rite dirigitur, et simul commode conuoluitur, altera Columna supplente, quod altera denegat, si quando difficultas aliqua inciderit, quod tamen rarissime contingit; sicque his etiam Regulis penes hoc Crypticum Obseruatorium commode vti licet, quando Obseruatoribus ita visum fuerit, et plures Altitudines simul aut intra breue temporis spatium denotandæ veniunt.
XXV.
Quin et alius minutulus quidam Quadrans hîc reperitur e solida laminâ Orichalcica, eademque densiuscula affabre elaboratus, qui a centro ad circumferentiam cubitum occupat, estque vndiquaque fuluo Auro, intercedente Mercurio et Vulcano, obductus, quod inaurari vocant, reuoluiturque in ferreo quodam fulcro, ita cochleis alijsque requisitis opera fabrili adornato, vt Quadrans hic et in omnia Circulorum verticalium plana circumagi, et etiam in æquilibrium Horizontis rite disponi queat. Circumferentia eius extrema per vsitatam diuisionem distributa est, ita vt singuli Gradus in 12. portiunculas, quarum quælibet quina repræsentat Minuta, subdiuidantur. Intra tamen hunc extremum limbum alia est diuisio secundum eam rationem, quam PETRVS NONIVS in libello de Crepusculis tradidit, per arcus videlicet plures introrsum ductos, et diuersa ratione Anguli recti numerum totalem alterando et successiue imminuendo, subdiuisos: idque in vnâ huius Quadrantis facie; in altera enim quasi in tabula numeri excisi sunt, qui Gradus et Minuta singula, per puncta quæ in diuisione Noniana exsistunt, confestim absque longâ Supputatione expediunt.
|Iuxta centrum in vacuo alias spacio, intra circularem quandam figuram Hieroglyphica quædam subtiliter facta incisio est, vbi ad Arborem ab altera parte viridem et frondosam, iuuenis sedet laureâ insignitus et vnâ manu GLOBVM cœlestem portans, alterâ librum. A læuâ vero parte Arbor habet et radicem emarcidam et frondes steriles folijsque carentes, inter quæ Mensa est, capiens quippiam eorum quæ maxime in hoc terrestri mundo in pretio sunt, vt cistulam nummis refertam, Sceptra, Coronas, arma Gentilitia, torques aureos, Gemmas, mulierum ornatus, Pocula, Chartas, Tesseras, atque his similia; quæ omnia Scheleton quoddam mortem repræsentans manibus pedibusque ambit et complectitur. Suprascriptum vero est Hemistychium, quod sensum allegoricum explanat:
VIVIMVS INGENIO, CÆTERA MORTIS ERVNT.
|Idque eâ ratione, vt prior pars Versus, nempe hæc: VIVIMVS INGENIO, ex dextrâ et viridi Arboris parte, ad quam Iuuenis ille Philosophans residet, tanquam in schedâ scripta dependeat: Altera vero, nimirum: CÆTERA MORTIS ERVNT, ab aridâ illâ parte descripta appareat. Quemadmodum et alias TYCHO hoc Symbolum Hieroglyphicum, vbi non saltem ad Temporanea, vt hîc, sed ad æterna et potiora adaptatur, vsurpat. Illic enim in viuâ et frondescente Arboris facie, CHRISTI doctrinæ et vitæ Hieroglyphica repræsentatio est, cui superscribitur: VIVIMVS IN CHRISTO. Hîc vero Philosophiæ quoque studia eorumque Hieroglyphica indicia ad alteram Arboris siccam et marcidam faciem sub Mortis arbitrium transeunt; eâdem ibi, quæ antea in temporaneo Emblemate, manente Inscriptione; ita vt totus Versiculus in hâc æternitatem respiciente Hieroglyphica figuratione sic sonet:
VIVIMVS IN CHRISTO, CÆTERA MORTIS ERVNT.
Sicque TYCHO per hæc Symbola Hieroglyphica innuere vult, doctrinam solidam, et rerum tam Cœlestium, quam Terrestrium cognitionem, adeoque totam Philosophiam in hac quidem mortali vita mundoque visibili et temporaneo, homines multo potius a mortalitate vindicare, quam alia illa quæ mundani homines vtplurimum moliuntur; attamen ad æternitatem in summa beatitudine consequendam, nihil conducere, sed ista, quoad hanc, morti quoque et abolitioni obnoxia esse, ex quo illîc DEI bonitas et misericordia per meritum Filij CHRISTI Redemptoris, eiusque doctrinæ et vitæ obseruantiam et imitationem, solummodo locum habeant atque perdurent. Quin et alia sententiose dicta atque Emblematice veritatem in medullis rerum non corticibus profunde absconsam innuentia, tam superius in ipsa arce, varijs in locis, quam etiam in nonnullis organis, assignari curauit, quæ omnia non duco operæpretium hîc apponere.
|XXVI.
Ad Hypocausti quoque parietem pendet RADIVS ASTRONOMICVS ex Orichalco totus constans, cuius longior Regula seu ipse Radius circuli Semidiametrum repræsentans, est paulo plus quam trium cubitorum; estque olim a GVALTERO ARSCENIO, Nepote doctissimi illius Mathematici GEMMÆ FRISII BATAVI, qui peculiarem de hoc Instrumento edidit libellum, ad instar eius qui illic a GEMMA describitur, subtiliter elaboratus. Habet etiam TYCHO adhuc alium Radium totum quoque ex Orichalcicis laminis constantem, exterius triangularem et interius concauum, vt eo sit leuior, qui per lineas transuersales punctaque in his notata longe plures et subtiliores diuisiones exhibet, quam vulgaris illa Radij in particulas æquales distributio; |adeo vt numero maximo Tabularum Trianguli orthogonij huc facientium, qui quinque Cyphras habet, satisfaciat. Verum TYCHO Obseruationibus per Radium quomodocunque factis parum tribuit, præsertim si remotiones Siderum maiusculæ fuerint; longa experientia et collatione cum cæteris Instrumentis factâ sic edocente; quod et suas causas habet, quas ipsemet alibi forsan indicabit.
XXVII.
Adest quoque Annulus Astronomicus, qui totus ex Orichalco confectus est, tam affabre Argento liquefacto conglutinatis lateribus, vt solidum diceres esse Metallum, cum tamen interius quælibet eius Armillæ concauæ sint, quo portatu leuior sit, neque pondere suo dehiscat. Habet autem in Diametro nonnihil vltra cubitum. Est vero et hic Annulus olim ante Annos plus minus triginta a supradicto GEMMÆ FRISII Nepote GVALTERO conuenienter vndiquaque compositus, ad imitationem eius quem GEMMA ipse singulari de hoc edito libello, tam quo ad fabricam quam vsum, illustrauit. Et hic quoque Annulus, vtut magna diligentia fabrefactus atque diuisus, quoad Obseruationes cœlestes exactiori trutina rimandas, TYCHONI inhabilis prorsusque inutilis censetur. Reseruat eum nihilominus ob veterum placita, imprimis vero ob celeberrimum illum GEMMAM FRISIVM, qui proculdubio suum Nepotem huius confectionem docuit. Quin et alterum hoc multo minorem Annulum Astronomicum in promptu habet, qui licet vix spitamum paruum in Diametro compleat, attamen ex solido constans Orichalco, et diligenter subtilissimeque in suos Circulos diuisus, idem ferme præstat quod maior ille; nam in talibus Instrumentis ludicris, Virtus, vt dici solet, non semper in quantitate, sed potius in qualitate consistit; aut (si mauis) in neutra.
XXVIII.
Est quoque ad manus paruum quoddam Astrolabium totum ex Orichalco constans, et ad veterum descriptionem efformatum, habens varias intrinsecus |matriculas pro diuersis Poli Altitudinibus, veluti fieri solet. In Diametro vnum saltem spitamum complectitur. Quamuis autem TYCHO non multum tribuat talibus Organis, quæ potius Siderum motus cognitos præsupponant, quam quod eos inquirant, tamen in promptu habet laminas quasdam Orichalcicas rotundas, et vtrinque planas, satisque crassas, ex quibus aliquando per ocium Astrolabium quoddam Catholicum, minori negotio quam vetus illud omnibus Regionibus inseruiens, et longe plura expediens, elaborare constituit.
Adsunt quoque tam in hoc Obseruatorio quam in alijs, quæ superius in Arce sunt, multa alia Organorum quorundam media tam pro excipiendis radijs Stellarum atque vmbris Solis et Lunæ, quam ad alios |vsus, minus tamen principales, conducibilia; quæ superuacaneum foret omnia hîc recensere.
Patet itaque quod ad hoc Obseruatorium subterraneum, STERNBVRGVM, vti diximus, appellatum, XII. pertineant Instrumenta Astronomica, quæ modo explicuimus, inter quæ prima illa et maiora, exceptis saltem quatuor postremis, ad vniuersas corporum cœlestium Obseruationes, eâ subtilitate quæ in sensus visuales vnquam cadere possit, perficiendas, omnimode sufficiunt.
Porro (vt et hoc innuam) cum exitur ex harum Cryptarum vaporario per Ianuam subterraneam ad dextrum latus versus Septentrionem, inchoatus est testudineus quidam sub ipsa humo transitus, qui vsque in maioris Domus, quæ in Arce est, Hypogæa ducere deberet, quo ex Laboratorio Pyronomico, ibidem sub Australi Turriculâ existente, eodemque etiam subterraneo, in has Cryptas per meatum infra terram transitus aliquando concedatur, ne tempore Brumali Portas Valli noctu, cum serenum fuerit, aperire necessum sit. Sed hunc Crypticum transitum TYCHO adhuc certis forte de causis imperfectum reliquit, cum etiam per se non admodum sit necessarius.
In meditullio huius Cryptici apparatus, exterius supra ipsum monticulum Hypocausti laquearia ambientem, solebat TYCHO habere Mercurij quandam Imaginem ex Orichalco fusam, quæ ad imitationem cuiusdam Romanæ antiquitatis solertissime facta erat, adeo vt omnium membrorum decenti proportione et dispositione huic vix similis facile obuia sit; quæ etiam, vtut paulo altior vno cubito erat, Mechanico Automato inferius substrato insistebat, vt per hoc, cum luberet, in Gyrum, quasi spontaneo motu, conuolui posset. Hanc autem fusilem Mercurij Imaginem Illustrissimo Principi HENRICO IVLIO Duci Brunsuicensi, TYCHO iuxta eius petitionem, ex quo illi hæc Imago plurimum arrideret, cum ipsum Vraniburgi Anno 1590. inuiseret, dono dedit; cuius cum saltem modulum sibi vicissim concedi, quo ad instar eius per idoneum artificem alium fundi curare possit, semel atque iterum per literas expetierit, nondum impetrare potuit.
| ATQVE hæc est breuis Descriptio præcipuorum Instrumentorum Nobilis viri TYCHONIS BRAHE, quæ partim in Arce Vraniburgo, partim in Cryptico Obseruatorio extra eam disponi curauit. Suntque numero XXVIII hactenus absoluta, quæ non saltem indefessis laboribus, magnaque et constanti diligentia ab illo aliquot continuis annis per varios in hunc vsum sustentatos Artifices Mechanicos elaborata sunt, sed insuper aliquot millium Aureorum et sane plurium, quam credi facile possit, expensas constiterunt; quas tamen ipse non magnopere reputat, cum in viliora et minus durabilia, nec vsque adeo vniuersaliter (modo omnes recte caperent) vtilia, majores ab alijs sæpe|numero profundantur sumptus. Verumenimvero hæc omnia ea, quâ opus erat accuratione, describere, atque per omnes partes explicare, quo illorum compositio et vsus vndiquaque intelligi possit, magis ardui foret laboris, quam hæc breuis Synopsis capiat, cum ne quidem plurima hic sufficiant verba, sed potius manualis tractatio, et ocularis inspectio requiratur, idque per eos qui hæc scite intelligunt, et rite ijs vti norunt, quorum tamen perpauci etiam inter eos, qui Astronomi haberi velint, hoc æuo, (quod dolendum est) reperiuntur. Sin autem omnia debito modo, quo ad fieri possit, explananda forent, vtique integro volumine opus esset, ita vt per Inuentionem, Fabricam, et Vsum rite singula exponerentur, adiunctis quoque omnium Instrumentorum debito modo detineatis Iconibus. Hunc autem Laborem ipsemet TYCHO, cum ab alijs grauioribus Studijs et exercitijs consuetis vacarit, optime atque aptissime in Opus deducere et nouit, et sustinet. Interim tamen et hanc qualemcunque indicationem non otiosam aut inutilem fore confido, quæ etiam in hac Latina versione vberius et dilucidius multa explicat, quam prius apposita Teutonica expositione præstitum est.
Hæc igitur de ijs hoc tempore et loco per me ipsius TYCHONIS Amanuensem indicata sufficiant. Superest vt nunc delineationes Ædificiorum huc spectantium oculis subijciantur, idque tam quo ad eorundem Ortographiam, quam Ichnographiam, prout fieri potest, in plano repræsentatam, vbi primum maioris Domus, quæ in medio Arcis patet, designationes vtræque, et erectæ, videlicet, frontis ab altero latere, et areæ eiusdem iacente fundamentalique delineatione exhibebuntur. Postea idem vtroque pariter modo in STELLÆBVRGO extra Arcem in colle disposito, et Ortographice, et Ichnographice præstabitur; tum quoque in alijs quibusdam, adiectâ singulis, prout locus patitur, succinctâ explicatiunculâ.
Sciendum insuper, quod STELLÆBVRGVM illud etsi paululum extra arcis mœnia in colle quodam fundatum sit, uti ex prædictis patet; tamen per ductum quendam subterraneum instar cuniculorum huc e Laboratorio pyronomico transitus aliquando patebit, TYCHONE, prout opus fuerit, id permittente: At quoniam oblonga huius subterraneæ viæ Crypta nondum absoluta est, eam non pluribus indicandam duximus.