CVM nuper apud Serenissimum Regem nostrum in Aula versarer, Princeps Illustrissime, reddidit mihi generosus Iuuenis GERARDVS RANTZOVIVS, Arcis Croneburg, quam idem inclytus Rex, in vicino Selandiæ littore, iam primum magnificeA exædificari curauit, Præfectus, literas quasdam a Parente suo Nobilissimo et Eruditissimo, rerumque Astronomicarum amantissimo Viro, Domino HENRICO RANTZOVIO Regio in Holsatia Vicario, ad me datas; Quibus reseratis reperi in ijs Exemplar Literarum Tuæ Celsitudinis ipsi D. HENRICO RANTZOVIO Scriptarum, quod percupide acceptum, semel atque iterum magna cum voluptate relegi. Mirifice enim me recreauit, quod inde non obscure perceperim, Celsitudin. Tuam erga Diuinæ illius Astrorum Scientiæ penitiorem peruestigationem dudum inchoatam affectionem et studium, ne in hac quidem maturiore ætate inter tam varias Reipub. administrandæ occupationes et curasA, ex animo deposuisse; Sed potius denuo instauratis Viribus adductaque diligentia, noua quædam et prioribus exactiora adornasse Organa, quibus Siderum ipsissima loca, multo scrupulosius quam antea restituantur. Quo sane nomine, tam Tuæ Celsitudinis Heroicæ Virtuti et apud gratam posteritatem Famæ nunquam intermorituræA, quam rerum Astronomicarum Incremento plurimum congratulor. Facit autem in ijsdem Literis Tua Celsitud. mentionem cuiusdam exigui et vndique rotundi Cometæ, præcedenti Anno circa 8 Octobris a Tuæ Celsit. Mathematico CHRISTOPHORO ROTHMANNO in vltima decuria ♓, et Latitudine Australi animaduersi, quem T. Celsitudo ipsamet 19 Octobris in 21 ♈A cum Latitudine 4 part. adhuc Meridionali, depræhenditA; petitque Celsitud. Tua a Domino RANTZOVIO, vt significet num Cometa is in nostris oris conspectus fuerit. Nominatim vero Tua Celsitud. a me cognoscere desiderat, an et ego, quaque potissimum ratione eundem Cometam cælitus obseruârim. Etsi vero Tuæ Celsitudini scribere aliquoties in animumA induxerim, tum ob sublimem illam, nec vnquam satis laudatam, qua diuinitus præditus es in rebus Æthereis absolutius inquirendis (quo nomine omnes tam superioris quam nostri æui Viros Principes longe antecellis) industriam et sedulitatem indefessam, tum etiam quod Celsitud. Tua ante Annos ferme elapsos 11, me Casellis sibiA præsentem clementer admodumque beneuole complexa fuerit, deque rebus Astronomicis, quæ nostra est voluptas, perlibenter varieque mecum contulerit. Veruntamen cum vererer ne Celsitudini Tuæ intempestiuis meis literis molestiæ quidpiam adferrem; præsertim cum tot Annorum interuallo, et inter tanta Reipub. administrandæ negotia Celsitudini Tuæ memoria mei ex animo facile excidisse poterat, factum est, vt diuturnum scribendi propositum in hunc vsque diem prorogârimA. Cum vero Celsitud. Tua per dictas Literas D. RANTZOVIO transmissas, me salutare clementerA non dedignata fuerit, et ad sibi scribendum, sumta a recenter viso Cometa occasione vltro inuitârit, animum audentius resumpsi, et plurimum mihi congratulatus, hanc multorum Annorum desiderium explendi oportunitatem quam commodissime offerri, minime vlterius differendum duxi, quin aliquid Literarum ad Tuam Celsit. reuerenter mitteremA, fretus hac Cels. Tuæ clementi inuitatione, quæ meam audaciam excusabitA. De Cometa itaque cuius Obseruationem T. Celsitud. a me diligenterA desiderat, notum facio Cels. TuæA, eum 18 Die Octobris proxime elapsi Anni, mihi Sidera more solito contemplanti omnium primo apparuisse, et ab hoc ipso Die, vsque in medium Nouembris, quamdiu videlicet conspici poterat, quotiescunque serenitas oportuna concedebatur, Instrumentis exquisitis et nulli errori obnoxijs diligentissime obseruatum fuisse. Quod vero integro decendio tardius nobis quam Tuæ Celsitud. Mathematico hic Cometes innotuerit, in causa fuêre continuæ Nubium obscuritates, mixtis creberrimis et tempestuosis humiditatibus, quæ nostrum Hemisphærium inde fere ab initio Octobris ita obduxerant, vt Cœli Siderumque aspectum toto illo tempore, vsque in prædictum Diem, quo Cometa visus est, penitus intercluserint. Ex ijs vero quæ ab hoc tempore, quo nobis primum conspici cæpit, per totam ipsius durationem, quotiescunque serenitas optata affulsit, varie et seduloA cælitus hîcA depræhensa sunt, principaliora quædam peculiariA charta (ne hîc inserendo nimium Epistola excresceret) descripta, Tuæ Celsitudini per ocium cognoscenda mitto. Pleniorem vero et magis absolutam, pluribusque Obseruationibus, et his innixis certis Demonstrationibus constabilitamA declarationem, non solum de hoc nuper viso Cometa, sed etiam de tribus alijs proxime elapsis aliquot Annis conspectis, tum etiam de Noua illa et admirabili prope Cassiopeæ constellationem exorta Stella, Celsitudo Tua vbi Opus nostrum de Nouis Ætherei Mundi PhænomenisA hoc æuo conspectis, in lucem prodierit, adipiscetur. Quamprimum enim omnia in eo ad Colophonem deducta, et hîc in propria mea Typographia (fauente Numine) excusa fuerint, Tuæ Celsitudini inspicienda et dijudicanda transmittam. Quia vero in his omnibus enucleatius ad Veritatis normam tanquam Lydium lapidem probandis, aliorum etiam quotquot habere licuit Obseruationes et placita, suo locoA proferre, et tum inter se, tum cum ipsis Apparentijs absque omni præiudicio et aliorum immodesta repræhensione, saltem vt Veritas ipsa eo manifestius elucesceretA, expendere decreui, Tuam Celsitudinem submisseA et obnixe oratam volo, vt suas tum de illaA ad Cassiopeiam Stella, tum de alijs subsequentibus Cometis Obseruationes, quas habet exactasA, mecum communicare non dedignetur. Nec enim dubito, quin veluti Tua Celsitud. in dicta noua Stella, præ multis alijs veritatis penetralia rectius ingressa sitA, (dumA videlicet eamA insensibilem habuisse parallaxin, ideoque in supremo Æthere constitisse asseritA, quam plurimis Astronomorum qui eam Elementarem statuerunt, intolerabiliter aberrantibus) sic etiam in Cometarum Obseruationibus longe accuratiusA quam cæteri metam propositam attigeritA. Imprimis vero a Tua Celsitudine quibus possum precibus obtinere desidero, vt ea etiam, quæ in cæteris Mundo coæuis sideribus; præsertim per noua illa Organa, tam quo ad distantias, quam Declinationes siue Meridianas Altitudines hactenus adinuenerit, mecum clementer impertiriA non grauetur. Ego vicissim tum earundem, tum etiam aliarum Stellarum consimiles Obseruationes, prout nostris Instrumentis cælitûs depræhensæ sunt, Tuæ Celsitud. per otium descriptas, remitti curabo, vt collatione inuicem facta, de Instrumentorum et Obseruationum certitudine eo rectius dijudicetur. Formam insuper et structuræ rationem in Tuæ Celsitudinis nouitijs Instrumentis; præsertim quo ad Sextantem attinet, si Tua Celsitud. mihi delineatam vna miserit, rem etiam fecerit longe acceptissimam. Nam plurimum scire aueo, anne (veluti ex probabili coniectura assequor) Celsitudinis Tuæ noua hæc Instrumenta plurimum similitudinis cum quibusdam ex meis habeantA; idque præsertim quo ad subdiuisiones graduum per Puncta transuersalia, et Pinnacidiorum per rimulas Parallelas, nocturnis Stellarum Obseruationibus apprime IdoneaA, peculiaremA confectionis modum attinet. Fuit enim hîc mecum ante quinquennium PAVLVS ille WITTICHIVS, ex cuius præscripto Tua Celsitudo sua Organa innouataA esse asserit, et Instrumentorum quorundam, quæ partim tunc parata habebam, partim in posterum elaborare decreui, elaborationemA et vsum, diuisionisque et Pinnacidiorum, quibusA in omnibus similiter ferme vtor, rationem explorauit, seque mox in Germaniam, quædam alia prætendens, recepit. Ex ipsa vero Sextantis sola appellatione conijcere licet Witichiumnon multum a nostris aliena Tuæ Celsitudini proposuisse. Nam Sextantis Instrumentum, cuius et fabrica adeoque ipsum nomen recens a me excogitatum erat, tuncA in vsu paratum habebam, cum Witichius mihi adesset. Verum cum ipsa experientia me multoties commonefaceret eam Sextantis Fabricam, quam tunc adinueneram, ob certa quædam impedimenta Stellarum intercapedinibus præciseA indagandis non sufficere, eius vsus iam dudum a nobis antiquatus est. Quare si Sextans ille quo T. Celsitud. Siderum interualla obseruari curat, eadem ratione confectus est, qua is quem Wittichius hic conspexit, vix admodumA ratas nullique fallaciæ obnoxias eius beneficio licebit obtinere distantias. Impossibile enim est ex vnico oculo, circa Centrum InstrumentiA quiescente, binarum Stellarum, præsertim si remotiores inuicem fuerint, diuersa simul præcise contueri loca. Nec enim Centrum visus Centro Instrumenti apte vniri potest, aut per vllas Parallaxes hæc differentia satisA conuenienter excusari; Nec pupilla Oculi in maioribus interstitijs binas Stellas intuendo immota manet, vnde Centrum visus etiam aliquantulum variareA, necessarium euadit. Imo vero, quod in hoc subtili negotio magni momenti est, cum non vtrinque quælibet Stella circa Pinnacidium per rimulas Parallelas æquabiliter et bifariam secta conspiciatur, vtrum accepta distantia iusto maior minorue fuerit, nequaquam certo constabit. Excogitaui itaque posteaA alium Sextantis conficiendi modum, eumque bifurcatum, ita vt per binos Obseruatores quælibet Stella seorsim conspiceretur, vtrinqueA per duoA diuersa Pinnacidia. Quam etiam constructionis rationem WittichioA dum hîc præsens esset, aperui, postque ipsius discessum eiuscemodi Sextantem parari curaui, qui sane satis exactus erat, et Stellarum interuallis citra omnem sensibilem errorem capiendis sufficiebat. Verum cum sua tractatione paulo difficilior et laboriosior esset, nec satis cito negotium expediret, hic etiam Sextans apud me in vsu esse desijt. Quod si Tuæ Celsitudinis Instrumentum ad eius similitudinem confectum estA (nam Ideam huius Wittichio hic monstraui, quæ ipsi perplacuit) non dubito quin distantiæ per eum acceptæ recte se habeant, licet paulo difficilius et tardius (vt dixi) obtineantur. Vt itaque tum errorem omnem, tum etiam difficultatem in hoc negotio dextre absoluendo euitarem, aliam et diuersam a prioribus eamque expeditissimam, ante quadriennium inueni Sextantis conficiendi rationem plane simplicem et naturalem, quo per binos etiam Obseruatores in circumferentia Instrumenti motis Pinnacidijs, quæ rimulas habent Parallelas, distantiæ Stellarum circa Cylindrum in Centro quiescentem, vtrinque expeditissime citra omnem erroris suspicionem discernuntur. Tales autem binos affabre elaboratos huic vsui destinatos habeo, quorum quilibet 4 cubitos sua capacitate adæquat. Vt vero Celsitud. Tua huius Sextantis compositionem facilius compræhendat, mitto tum ædificij in Astronomiæ honorem proximis Annis in hac Insula Huenna, non mediocri sumtu a me extructi, picturam, tum etiam Sextantis (de quo loquor) aliquo modoA repræsentatam delineationem, vna cum designatione fulcri, cuius beneficio in omnem Stellarum situm, ac inclinationem commode conuoluitur. Addita est ab altera parte pictura Armillarum Æquatoriarum; Sic enim hoc Instrumentum iam pridem a me excogitatum, eo quod Ascensiones Rectas et Declinationes Siderum respectu Æquatoris metiatur, appellare libuit. Talium autem Armillarum duo OrganaA tantæ quantitatis, vt singula scrupula discriminatim exhibeant, confici curaui. Sed et in his ipsis, quæ Ptolemaicis Armillis longe sunt expeditiores et minus erroribus obnoxiæ (velut nos ipsa docuit experientia, cum Ptolemaicas etiam Armillas e solido Metallo eiusdem pene quantitatisA in promptu habeamus) ante biennium nouam quandam et multo expeditiorem structuram excogitaui, quæ saltem sesquialtero Circulo et Axe rotundo, totum negotium mira facilitate et certitudine absoluit. Huius Organi Machinam in Colle quodam extra ædes hasce Vraniæ dicatas constitutam, et ad vsus commoditatem gradibus subterraneis vndique successiue ascendentibus, circumdatam, summa cumA diligentia construxi, cuius Diameter 10 pedes continet. Huic plurimum tribuo, quo ad Siderum Ascensiones Rectas et Declinationes, in quouis eorum apparente situ adamussim indagandas, cuius etiam adminiculo vtplurimum Cometæ apparentias, quas T. Celsitud. mitto, peruestigaui. Non autem difficile esse exA datis Ascensionibus Rectis et Declinationibus respectu Æquatoris, eas in Longitudines et Latitudines, quantum ad Eclipticam, redigere T. Celsit. satis perspectum habet, siue id fiat per Triangulorum Sphæricorum rationes, aut peculiarem aliquam Tabulam ex his deriuatam (qualem nos ad singulos Ascensionis Rectæ gradus, et DeclinationisA vtrinque ab Æquatore 32 grad. scrupuloseA supputatam huic negotio destinauimus) siue etiamA Mechanice per Globum magnum, qualem etiam 6 pedum in Diametro vndique Orichalco aptissime obductum et omni sui parte rotundissimum, paratum habeoA. Sed nimis longum foret hoc loco omnia mea Instrumenta Astronomice eorundemque vsum commemorareA: quæ numero sedecim, structuræ Magnitudine, Formæ varietate, et vsus multiplicis aptitudine, exacteA elaborata, præclari Thesauri loco (nec enim mediocri diligentia, labore et sumtu parata sunt) possideo; quorum pleraque e solido Metallo existunt, quædam vero, licet e certa et durabili lignea materia, vt pote leuiori, necA nimio pondere ob quantitatis molem se ipsa inepte aggrauanteA, peculiari quadam ratione multipliciter componunturA, ita vt ne per se quidem mutationi facile subijciantur: nihilominus tamen exterius Orichalcicis laminis, partim vt diuisionis subtilitati accommoda euadant, partim vt eo firmius persistant, affabre muniuntur. Magnitudinem vero distinctioni scrupulosæ sufficientem habentA, adeo vt nonnulla senos et quinos, quædam quaternos et ternos cubitos adæquent. Quibus vsurpandis, tum etiam ijs, quæ ex Obseruationibus demonstrari possunt, e Triangulis in numeros reducendis, vtplurimum octonos, interdum etiam plures Arti Astronomicæ operam nauantes Studiosos, hic mecum alo et instruo, nec vllius Serenitatis commoditatem siue Diurnam, siue Nocturnam, in Solis, Lunæ, reliquorumque qui conspici queunt Planetarum et Affixarum etiam Stellarum Phænomenis cælitus inquirendis, incassum abire permittimus. De Instrumentorum vero singulorum Fabrica et Vsu, quia peculiarem LibrumA conscribere decreui, quiA Mechanicam Astronomiæ partem complectetur (quo etiam nomine nunc illa omnia delineari, et figuras eorum Æneis aut BuxeisA laminis insculpi curo) Idcirco longiore de his commemoratione supersedeo. Vbi autem laborem hunc (DEO successum largiente) absoluero, vel saltem Figuræ omnes excisæ fuerint, Tuæ Cels. id quicquid erit perspiciendum expendendumque transmittam. Tum enim Celsit. T. solo intuitu omnia facilius cognoscet, quam ex longa et tædiosa de his relatione. Quod veroA hæc ipsa Instrumenta, quibus in Sideribus obseruandis assidue vtor, admodum exacta sint, et ne quidemA tenuiter sensibilem errorem admittant, vel ex hoc solo comprobatur, quod eiusdem Sideris locus per plura et diuersimode fabricata Organa varia ratione depræhensus, in idem prorsus scrupulum sedulo attendentibus recidat. Vt autem Celsitudo Tua specimen aliquod eorum, quas ex meis Obseruationibus hactenus parta sunt, habeatA, adiunxi vna Solaris cursus huius Anni ex propria restitutione deriuatam Ephemeridem, eamque ad Longitudinem 30 part. cui Celsitudinis Tuæ ditio HASSIA congruit, directamA. Scrupula Secunda, prout Tabulæ nostræ in motu Solis, Obseruationibus certis Geometrice fundatæ exhibent, annotaui, non quod ista subtilitas sit vllo Instrumento in ipso Cœlo comprehensibilisA, vt Tua Celsit. optime nouit, sed ne neglectis secundis de scrupulis primis aliqua ambiguitas oriretur. Peto itaque a Tua Celsitudine obnixeA, vt hanc nostram in cursus Solaris numeratione instaurationem per sua Instrumenta expeririA, mihique de hac suam Sententiam clementer significari curare velitA. Oportet autem in his rite pensitandis Declinationem Eclipticæ maximam præsupponere P. 23. Min. 31½.A qualem nos peculiari quadam ratione, non ex altitudine Solis maxima in vtroque Solstitio (hæc enim praxis ob Refractionem radiorum, quæ sit SoleA circa Brumam decliui, in nostro Horizonte deficit a vero plus quaternis scrupulis) aliquoties pluribus Organis depræhendimus. Parallaxin quoqueA Solarem vbique Altitudinibus obseruatis addendam esseA, non dubium est, quin Celsitud. T. satis compertum habeat. Refractiones insuper Radiorum Solarium, quæ decliuioresA Altitudines maiores sensibus ingerunt, quam reuera existunt (idque ob Diaphanum Aëris pauloA minus perspicuum Diaphano ÆtherisA, vt in Opticis hæc demonstrantur) euitandæ sunt; præsertim si Altitudines obseruatæ minores tertia aut ad summum dimidiaA Quadrantis parte fuerint. Nam vsque in hunc fere terminum Refractionem aliquam perceptibilem fieri, peculiari quadam industria expertus sum. Quo vero adhuc propiores Horizonti euadunt, eo etiam maiorem Refractionem causantur, adeo vt Sol in ipso Ortu et OccasuA, etiam in Aëre purissimo, dimidio ad minimum gradu altior appareat, quam rei veritas admittat. Sic etiam in Luna, cæterisque Planetis, et affixis Sideribus per Refractionem cum decliuiores sunt, eorum Altitudines et Declinationes veraque loca aliquantulum variantur. Quare in humilioribus Altitudinibus, si scrupulose res tractanda sit, non nimium erit Obseruationibus fidendum. Præterea multum interest, quibus modis Æquatoris ad Horizontem inclinatio in loco Obseruationis depræhensa sit. Nam per Solis Altitudines Meridianas, licet in vtroque Solstitio, adhibita etiam Parallaxi accipiantur, ob Refractionem (de qua dixi) in Brumali decliuitate sese insinuantem, nequaquam negotium hoc ea qua par est præcisione absoluitur. Consultissimum itaque fuerit Poli sublimitatem ex ipsa Polari Stella, cum est in Altitudine maxima et minima, studiose perquirere. Ea enim cum mediocris in magnitudine satisque perspicua sit, et paruum circa Polum describat Circulum, nec ob id Horizonti tantum appropinquet, vt Refractio aliqua veram Altitudinem immutet, in hac Pragmatia citra omnem errorem absoluenda, quam commodissima est. Si itaque Tua Celsitudo, et huius Polaris (inquam) Stellæ Altitudinem maximam vel minimam, reliquis Obseruationibus adiungi, meque de ea certiorem reddi curaueritA, fecerit rem mihi admodum exoptatam. Sic enim adhibita ipsius a Polo distantia (quæ hoc Anno ex nostris Obseruationibus est part. 2. mint. 55. secund. 50) ad exactissimam Poli et Æquatoris, eius loci in quo Tua Celsitudo Obseruationes suas fieri procurat Eleuationem, indubitanter perueniemus, et de Declinationibus Solis, StellarumqueA certitudinem ratam, modo Instrumenta recte se habeant, constituemus. Quapropter si Celsitud. Tua ea (de quibus iam dixi) omnia, videlicet Parallaxin Solis, assignatam Declinationem maximam, et prædicta ratione inuentam Æquatoris Eleuationem in consilium adhibuerit, Refractionisque quæ fit infra tricesimum gradum Altitudinis implicationem præcauerit, experietur vtiqueA Solaris cursus numerationem a nobis adinuentam Apparentijs Cœlestibus exacteA consentire. Quam vero ante omnia necessarium fuerit Solis motum scrupulose exploratum habere, si ea quæ in Astrorum cognitione desiderantur certius instauranda sint, Tua Celsitudo nequaquam ignorat: cum sine hoc, nec Anni exacta quantitas, quæ motuum mensura est, nec inerrantium quidem Stellarum, multo minus erraticarum qui ex his patet, situs indagari queat. Siquidem Solis reuolutioA omnium cæterarum reuolutionum Cœlestium norma regularis existit. QuidA vero in Lunari etiam cursu non minori diligentia a nobis cælitus peruestigato, inque cæterorum Planetarum motu examinando, et rectificandis Affixarum Stellarum locis, hactenus non mediocri Labore et Diligentia præstiterimus, Celsitud. T. suo tempore, vbi omnia in ordinem redacta, et pluribus ObseruationibusA adaucta fuerint, cognoscet acA dijudicabitA. In primis enim T. Cels. iudicioA hosce meos labores subiectos velim, eo quod sciam Celsitud. Tuam in hac Scientia eximium Artificem, solide de his rebus iudicare posseA. Sed video me dum auidius cum Tua Cels. de Astronomicis negotijs colloquor, Epistolæ leges nimia prolixitate transcendere, et diutius, quam par est, Celsitudinem Tuam hisce legendis occupatam detinere. Itaque calamum inhibeboA, Tuamque CelsitudinemA DEO tam Cœlestium, quam Terrestrium Creaturarum Authori commendaboA. Is Tuam Cels.A et in suæ Ecclesiæ, cuius curam, quod nunc rarissimum est, agisA, et Reipub. Tutelam, ac bonarum Artium, inprimisque Diuinæ illius Astronomiæ propagationemA, quam diutissime incolumem et florentem conseruet. Valeat T. Cels. et si quæ mihi ad hæc respondere dignetur, exhibitori harum committat, cui nomen est PETRVS IACOBI, qui mihi per aliquot Annos domesticus fuit, et tum in Astronomicis, tum PyronomicisA exercitijs fidelem nauauit operam. Ideôque non per alios mearum rerum ignaros, sed potius huncA mihi charum et fidelem, qui plura etiamA, quam calamo libet compræhendereA, vbi opus fuerit,A referre possetA, negotium perferendi ad T. Cels. has Literas expedireA, certius et conuenientiusA esse duxi. Huic itaque T. Celsitud. fidem in omnibus adhibeat, et quæ ad me referenda fuerint tuto concredat. Iterum Tua Celsitudo quam felicissime et diutissime valeat.