Konciliet i Basel tager efter dennes anmodning gejstligheden i Slesvig stift under
sin beskyttelse og udpeger abbeden i Ryd kloster i Slesvig stift samt provsterne i
Lübeck og Schwerin til værneherrer med den opgave at skride ind med alle til rådighed
stående kirkeretlige midler over for alle, der krænker gejstligheden i Slesvig stift
og indskrænker dens indtægter.
A: Tabt. Måske registreret i Reg. over Breve i Slesvig Kapitels Arkiv (16. årh.), trykt
i ÆA V 515 nr. X. 4: Item consilium Basil. pro
clericis Slesuic
Aa: Tabt. Optaget i brev fra biskop Petrus i Schwerin af 1509. 13. oktober (Rep. 2.
rk. nr. 11362)
Aa1: Tabt. Attesteret kopi af notarius publicus Otto Hermanni, klerk fra Slesvig
stift. Registreret i Reg. Slesvig kapitels arkiv 1632, trykt ÆA V 550 nr. D. 41:
Eine latinische schrifft so nur copeilich anzusehen, in die lenge auff papier
von 3 stucken zusammengeneihett; die ersten wordte lauten Petrus dei et
apostolicæ sedis gratia . N . Ich habe aber ausz dieser schrifft, weill es eine
alte handt vnd sehr vnleszlich gewesen, keinen vollen verstandt faszen
können
Aa1a: København, Rigsarkivet, Håndskriftsamlingen, I. Individuelle samlinger af blandet indhold. Ulrich
Petersens samlinger, XIV.
Afskrift af Ulrich Petersen
Tryk: APD III 58 nr. 1707
Tekst efter Aa1a med talrige redaktionelle rettelser. En i Aa1a adskillige gange
forekommende vandret stregs funktion kan ikke umiddelbart bestemmes, men den gengives
i
teksten som muligvis værende en gengivelse af forlæggets interpunktion.
Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata
universalem ecclesiam repræsentans dilectis ecclesiæ filiis, abbati in Rurisregii
Cistertiensis ordinis, Slesvicensis dioecesis ac Lubecensis et Sverinensis ecclesiarum
præpositis salutem et omnipotentis dei benedictionem:
Ad compescendos conatus nepharios perversorum, qui personas et loca ecclesiastica
super
bonis et juribus suis offendere, et multiphariis perturbare molestiis non verentur,
tanto
magis per nos decet oportuno remedio provideri, quanto peramplius turbationes et molestiæ
hujusmodi in divinæ majestatis offensam nec non ecclesiasticæ libertatis dispendium
redundare dinoscuntur.
Dudum siquidem cum in diversis mundi partibus consules civitatum et rectores, nec
non
alii, qui potestatem habere videbantur, tot onera - frequenter imponerent ecclesiis,
ut
deterioris conditionis fieri - sub eis sacerdotium videretur, quam si sub Pharaone
fuisset
qui legis divine notitiam non habebat, quique omnibus aliis servitutibus subactis,
sacerdotes et eorum possessiones in pristina libertate dimisit et de publico eis alimoniam
ministravit, in concilio Lateranensi ecclesiæ
immu<nitati> providendo sub anathematis districtione prohibitum extitit ne, consules, rectores
aut alii prædicti, ecclesias et viros ecclesiasticos tallis seu collectis vel exactionibus
aliis aggravare præsumerent, transgressores et fautores eorum
præcipien<do> anathematis sententiam subituros, donec satisfactionem impenderint competentem.
Et etiam deinde in generali concilio editum fuerit, quod si episcopus forte simul
cum
clericis, etiamsi tantam necessitatem vel utilitatem
inspicerent - ut absque ulla coactione ad relevandos communes utilitates vel necessitates ubi
laicorum non suppeterent facultates, subsidia per ecclesias laicis ducerent concedenda
minime - super hoc consulto Romano pontifice concessiones et sententiæ quæ a talibus
vel
de ipsorum mandato forent promulgatæ, essent irritæ et inanes nullo unquam tempore
valituræ, ac etiam in ipso generali concilio decretum extitit, illum, qui infra tempus
sui
regiminis propter fractionem constitutionum vel sanxionum hujusmodi sustinuerit anathema,
tanquam post illud non esset, ad satisfactionem debitam
compellend<us> nec non ipsius successorem qui non
satisfaceret infra mensem,
mane<re> ecclesiastica censura - conclusum, donec satisfaceret competenter, cum succederet
in onere, qui substitueretur in honore.
Postmodum vero felici<s>
recordation<is> Honorius papa tertius Romanorum pontifex attente considerans, quod quondam
Fredericus secundus olim Romanorum imperator, tunc sub obedientia et devotione sanctæ
Romanæ ecclesiæ persistens, ad laudem ejusdem ecclesiæ et sacri decus Romani Imperii
cupiens, ut expurgatis quorundam erroribus et iniquis statutis penitus destitutis,
de
cetero ecclesiæ et ecclesiasticæ personæ plena vigerent quiete et secura libertate
gauderent, ac pie et juste attendens, quod quorundam perversorum iniquitas adeo abundaret,
ut non dubitarent contra ecclesiasticam disciplinam et sacros canones statuta sua
confingere adversus ecclesiasticas personas et ecclesiasticam libertatem, edictali lege
hujusmodi statuta iniqua irri-taverat et præceperat irrita nunciari ac omnia statuta
et
consvetudines, quæ civitates et locorum potestates vel consules aut quæcunque aliæ
personæ
contra libertatem ecclesiæ vel personas ecclesiasticas hujusmodi edere aut servare
temptarent contra canonicas vel imperiales, de ipsorum capitularibus infra duos menses
post ipsius legis publicationem penitus aboleri facerent.
Et si de cetero talia attemptarent illa ipso jure decrevit esse nulla, et eos sua
jurisdictione privatos, nec non locum, ubi talia deinceps præsumta fuissent, banno
mille
marcharum auri fisco imperiali preceperat subjacere.
Potestates vero consules statu<t>arii et scriptores statutorum
prædictorum nec non
con<s>iliarii loco<rum> ipsorum, qui
<secundum> statuta et consvetudines memoratas
<judicarent>, extunc essent - ipso jure infames, quorum sententias et actus legitimos statuerat
aliqualiter non tenere
Quod si per annum præfatarum constitutionum inventi forent contemtores, bona
ipsorum per - totum suum imperium mandavit impune ab omnibus occupari, salvis nihilominus
aliis poenis contra tales in eisdem generalibus conciliis promulgatis.
Et insuper voluit idem tunc imperator, quod nulla communitas vel persona publica seu
privata collectas seu exactiones, angarias perangarias ecclesiis vel aliis piis locis
aut
ecclesiasticis personis hujusmodi imponere vel invadere ecclesiastica bona præsumeret.
Et si secus faceret et requisita ab ecclesia vel imperio hujusmodi emendare contemneret
tripliciter refunderet. Et nihilominus banno imperiali subjaceret, quod sine satisfactione
debita nullatenus remitteretur.
Statuerat insuper, quod quæcunque communitas vel persona per annum in excommunicatione
propter libertatem ecclesiæ violatam persisteret,
ips<o jure> similiter dicto banno imperiali subjaceret, a quo nullatenus extraheretur, nisi
prius ab ecclesia beneficio absolutionis obtento.
Et insuper ordinaverat, ut nullus ecclesiasticam personam in criminali quæstione vel
civili ad judicium seculare trahere præsumeret contra easdem canonicas sanxiones et
<constitutiones> imperiales: quod si secus faceret actor, a jure suo caderet et judicatum non
teneret, et judex foret extunc judicandi autoritate privatus, quodque judices temporales,
qui clericis et personis <ecclesiasticis> justitiam denegare
præsumerent, tertio requisiti jurisdictionem suam amitterent, constitutionem ipsam
de
concilio etiam
<fratrum suorum> sanctæ Romanæ ecclesiæ cardinalium, qui tunc erant, autoritate apostolica approbans
et confirmans ipsam mandavit inviolabiliter observari nec non statuarios et scriptores
ac
violatores prædictos excommunicatos eadem auctoritate nunciari
Et deinde ad audientiam divæ memoriæ Caroli quarti
etcetera Romani imperatoris semper augusti deducto, quod nonnullæ seculares personæ in
potestatibus et officiis publicis constitutæ, videlicet duces, marchiones, comites,
barones, milites, ac alii domini temporales, nec non consules civitatum, oppidorum
villarum et locorum rectores in diversis provinciis ejusdem imperii, dei timore
postposito, statuta singularia et iniquas ordinationes motu proprio et de facto contra
ipsas personas ecclesiasticas et ecclesiarum libertates et eorum privilegia condiderant,
illisque de facto et publice utebantur contra canonicas et legitimas sanxiones, utpote
quod
multa bona temporalia in potestatem ecclesiasticorum transfer<r>entur.
Et ne clerici in sacris ordinibus constituti, ad agendum et testificandum in civilibus
et
maxime in piis causis aliquatenus admitterentur,
qu<od>que - excommunicati laici et publice denunciati in civili foro minime - repellerentur
et insuper prædicti domini temporales consules et rectores per secularem potestatem
res et
bona ecclesiasticorum occuparent arrestarent et oblationes christifidelium
munerent atque restringerent, exactiones et
tallias indebitas de bonis et redditibus
ecclesiarum exigerent et extorquerent possessiones ecclesiarum et personarum
earundem devastarent, incendiis et rapinis contractus inter clericos et laicos factos
legitime ad libros civitatum, villarum et locorum prædictorum inscribere et sigillare
recusarent, donataque et legata ad fabricas et ecclesiarum structuras contra prælatorum
voluntatem et aliorum quorum intererat, temere usurpare præsumerent, ac in fraudem
et
odium clericorum de bonis etiam et rebus eorundem clericorum,
qui non causa
negociation<um> sed pro eorum propriis usibus per eorum terras ducebant, seu duci faciebant,
theolonium exigere et recipere non verebantur et
confugientes ad ecclesias et
eorum cemeteria, inde extrahere contra canonicas - et imperiales sanctiones hujusmodi
præsumserant seu præsumebant.
Idem Karolus imperator tanquam christianissimus volens in præmissis providere
<de> remedio salutari etiam de quorundam ducum, principum baronum
militum fideliumque aliorum sacri imperii
<sepedicti> consilio, autoritate imperiali quæcunque statuta et consvetudines
prædictas tamquam per canonicas et civiles sanctiones expresse
reprobatas cassavit, irritavit et annullavit ac cassa et irrita nulliusque esse voluit roboris
vel momenti, præcipiens, sub
imperialis banni poena, universis et singulis principibus et dominis temporalibus, consulibus
potestatibus et aliis in officiis publicis in eodem imperio constitutis, quatenus
ex tunc
ipsorum statuta et ordinationes sicut in præjudicium ecclesiasticæ libertatis edita
fuerant, omnino revocarent et de luce tollerent. Quodque secundum ea non judicarent
amplius, nec sententias dictarent, aut de eisdem in juditio vel extra juditium
quomodolibet pro se et contra eorundem ecclesiasticam libertatem potirentur.
Pronuntiavit insuper et eadem decrevit autoritate quod, quicunque
<laicus> cujuscunque status aut conditionis existeret, ausu sacrilego
et propriæ temeritatis audatia sacerdotem vel clericum secularem vel religiosum
diffidaret, proscriberet captivaret, spoliaret, occideret, mutilaret aut in carcere
detineret vel hujusmodi malefitia perpetrantes scienter
receptaret vel eis favorem præstaret præter poenas a sacro canone et legalibus sanctionibus
in
tales inflictas eo ipso redderetur infamis, et omni honore privatus nec ad placita
vel
concilia nobilium admitteretur quovismodo. Hortans insuper in domino et requirens
ecclesiasticos prælatos in illis partibus, in quibus committerent<ur>
talia constitutos, ut legem imperialem hujusmodi per eorum ecclesias et sinodos
publicarent, ne transgressores hoc modo per simulatam ignorantiam suam valerent in
hac
parte malitiam excusare, prout in constitutionibus et sanxionibus conciliorum et Honorii
<prædictorum> ac imperialibus præfatis plenius continetur.
Cum autem sicuti lamentabili querela venerabilis episcopi Slesvicensis ac dilectorum
ecclesiæ filiorum, præpositi, archidiaconi, cantoris et capituli majoris - et aliorum
prælatorum canonicorum, personarum et
capitul<orum> aliarum
ecclesia<rum> et totius cleri civitatis et dioecesis Slesvicensis etiam quarumcunque personarum
ecclesiasticarum
civitat<is> et dioecesis prædictarum nuper accepimus,
quod nonnulli principes duces barones milites et alii seculares potestates earundem
constitutionum et sanxionum canonicarum legalium forsan ignari, contra
ipsas ab episcopo præposito archidiacono, cantore, capitulo majori<s>,
et aliis prælatis canonicis personis et capitulis aliarum ecclesiarum, nec non toto
clero
etiam quibuscunque personis ecclesiasticis
civitat<is> et dioeces<is> prædictarum communiter vel divisim forsan tallias et gabellas ac alias exactiones
illicitas hactenus
extorser<i>nt et adhuc extorquere
nit<a>ntur. Ac etiam bona episcopi præpositi archidiaconi cantoris et capituli majoris et
aliorum prælatorum canonicorum personarum et capitulorum aliarum ecclesiarum ac totius
cleri etiam quarumcunque personarum ecclesiasticarum civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum communiter vel divisim invaserint,
arrestaverint occupaverint, detinuerint et suis usibus applicaverint, nec non occupare,
invadere, arrestare, detinere ac
easdem suis usibus applicare similiter de facto præsumant, in animarum suarum periculum,
nec non episcopi, præpositi, archidiaconi, cantoris, capituli et canonicorum
major<is> et aliorum prælatorum
canonic<o>rum personarum et capitulorum et aliarum ecclesiarum ac totius cleri etiam coeterarum
quarumcunque personarum ecclesiasticarum civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum hujusmodi non modicum præjuditium atque
dampnum. Nos in præmissis episcopo, præposito, archidiacono, cantori, capitulo et
canonicis
majoris et aliis prælatis canonicis personis et capitulis aliarum ecclesiarum ac toti clero
etiam coeteris quibuscunque personis ecclesiasticis civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum de oportuno remedio providere volentes,
discretioni vestræ tenore præsentium in virtute sanctæ obedientiæ
præcipien<do> mandamus quatenus vos vel duo aut unus vestrum per vos vel alium seu alios episcopo
præposito archidiacono cantori capitulo et canonicis
major<is> ac aliis prælatis canonicis personis et capitulis aliarum ecclesiarum ac toti clero
et etiam quibuscunque personis ecclesiasticis civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum contra quoscunque transgressores et
violatores constitutionum et sanxionum earundem cujuscunque status dignitatis et
excellentiæ fuerint efficaci<s> defensionis auxilio assistentes non
permittat<is> eos contra canones et legales sanxiones et constitutiones hujusmodi indebite
molestari, nec non easdem constitutiones et sanxiones, ubi et quando expedire
videret<is>, sollemniter
publican<tes> faciatis transgressores et violatores hujusmodi si et prout justum fuerit ac ubi
et
quoties expedierit tam diu excommunicatos anathematisatos publice nunciari, donec
ab
eorundem
talli<arum> impositionum
collect<a>rumque et quarumlibet extorsionum nec non bonorum episcopi, præpositi, archidiaconi
cantoris capituli et canonicorum
major<is> et aliorum prælatorum
canonic<o>rum personarum et capitulorum ecclesiarum aliarum ac totius cleri et coeterarum
quarumcunque ecclesiasticarum civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum invasione, arrestatione, occupatione,
detentione et applicatione omnino desistant. Nec non etiam efficaciter restituant
eisdem
episcopo, præposito, archidiacono, cantori, capitulo et canonicis
major<is> et aliis prælatis canonicis personis ecclesiarum aliarum ac toti clero etiam
quibuscunque personis ecclesiasticis civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum occasione præmissorum per eos communiter vel
divisim læsis seu gravatis tallias seu gabellas et exactiones ipsas libere ac etiam
bona
episcopi præpositi archidiaconi cantoris capituli et canonicorum
major<is> ac aliorum prælatorum canonicorum et capitulorum ecclesiarum aliarum ac totius
cleri etiam quarumcunque personarum ecclesiasticarum civitat<is> et
dioeces<is> prædictarum arrestata, occupata, detenta et applicata
communiter vel divisim ipsis, aut quæ per se vel alios illo prætextu quomodolibet
receperint immo verius temere et illicite usurpaverint, a se libere omnino relaxent
ac in
manibus vestris juraverint quod de cetero talia non committant et ea committentibus
non
præstent auxilium consilium vel favorem, contradictores per censuram ecclesiasticam
et
alia juris oportuna remedia compescendo, invocato - etiam ad hoc si opus fuerit auxilio
brachii secularis ♦
Coeterum si forsan hujusmodi transgressorum aut violatorum vel ea fieri mandantium
ipsisque
consentient<ium> seu dantium in illis per se vel alios directe vel indirecte publice vel occulte
auxilium consilium vel favorem præsentia pro monitionibus et requisitionibus per vos
de
ipsis f<ac>iendis tute secure vel commode habere nequiret, nos vobis
monitiones et requisitiones hujusmodi ac citationes quaslibet per edicta publica in
locis
affigenda publicis, de quibus sit verisimilis conjectura, quod ad notitiam dictorum
citatorum et monitorum hoc modo pervenire valeant faciendi plenam et liberam concedimus
tenore præsentium facultatem, volentes, quod monitiones et requisitiones hoc modo
perinde
ipsos citatos, requisitos et monitos ut præmittitur arcent, ac si eis factæ et insinuatæ
præsentialiter et personaliter extitissent, non obstantibus piæ memoriæ Bonifacii
papæ
octavi, quibus cavet<ur> ne aliquis extra suam civitatem vel dioecesim
earundem nisi in certis exceptis casibus et in illis ultra unam dietam a fine suæ
dioecesis ad judicium evocetur seu ne judices extra
civitate<m> et dioeces<im> in quibus deputati fuerint, contra quoscunque procedere aut alii vel aliis vices
suas committere seu aliquos ultra unam dietam a fine suæ dioecesis eorundem trahere
præsumant, dummodo ultra duas dietas aliquis auctoritate præsentium non trahatur ac
de
personis ultra certum numerum ad juditium non vocandis quam aliis constitutionibus
apostolicis contrariis quibuscunque aut si aliquibus communiter vel divisim a sede
apostolica indultum existat, quod interdici, suspendi vel excommunicari vel extra
vel
ultra certa loca ad juditium evocari non possint per literas apostolicas non facientes
plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem. ♦
Coeterum volumus et decernimus quod quilibet vestrum
<prosequi> valeat articulum etiam per alium inchoatum, quamvis idem inchoans nullo
fu<er>it impedimento <canonico> præpeditus,
quodque a
data præsentium sit vobis et unicuique vestrum in præmissis omnibus et singulis
cept<is> et non cept<is> præsentibus et futuris perpetuata potestas aut
<juris>dictio attributa, ut eo vigore
<ea>que firmitate possitis in præmissis ceptis et non ceptis præsentibus et futuris etiam
perpetuis temporibus pro prædictis procedere, ac si præmissa omnia et singula coram
<v>obis coepta fuissent et jurisdictio vestra et cujuslibet vestrum in prædictis omnibus
et
singulis per citationem vel modum alium perpetuata
legitim<um> extitisset constitutione apostolica et juribus in contrarium editis non obstantibus
quibuscunque. ♦
Datum Basileæ kl. septembris sub anno a nativitate domini
millesimo quadringentesimo tricesimo tertio.
I perioden frem til 30. juni 2021 vil redaktionen udelukkende udarbejde
tekster.