MOERIS ET MELIBOEUS.
Roscida nocturnas aurora fugauerat vmbras,
Ac nitidus radiis Titan lustrauerat orbem,
Lampadis et solito maiores sparserat ignes.
Fortè iacens gelido Mœris requieuit in antro,
Mons quà Siertzlofius turritæ prominet vrbi,
Olim quem latè celebrarunt martia castra
Principis, à Christo cepit qui nomen et omen.
Lumine vbi terram perfundunt astra benigno.
Vnde virent plantæ pecori gratissima dona.
Nam Cytisus florens hîc prouenit inter hibiscos,
Surgit et in mediis humilis saliunca frutetis,
Sensim vere nouo salicum nemus omne virescit,
Herbosoque patens vestitur gramine campus.
Non herbæ pratis, non desunt floris honores.
Nam pulchri sparso resonant examine flores.
At Mœris paulum collectis viribus vmbra,
Prospiciens tacito vegetum caput extulit antro,
Prospicit et saluas inter virgulta capellas,
Hœdorumque gregem Melibœum agitare propinquum,
Ocius hunc lætus verbis affatur amicis:
(Mœr.) Huc ades ô Melibœe, capellas pascat Amintas.
Consideas mecum patula tantisper in vmbra:
Corpora dum placido nos fessa sopore leuemus,
Dum pecori salices tenero carpuntur amaræ,
Ruminat atque hœdus molli proiectus in herba.
(Melib.) Iussa hæc Mœri sequar, quoniam conuenibus ambo.
Nam qui perpetuo curarum fluctuat æstu,
Vix canescentem lætus videt ille senectam.
Dicere non vereor. Nam me mea cura coquebat,
Et tristem mordax insomnes ducere noctes
Sæpè facit, mœsto mihi morsu corda fatigans.
(Mœr.) O Melibœe, tibi quæ tanti est causa doloris?
Aëra quid sæuis vacuum singultibus imples,
Anxia dum pressi renouas suspiria cordis?
Nonne caper tenera ludit tibi saluus in herba?
Sufficiens úe domi est pressi tibi copia lactis?
(Melib.) Mœri mei caussa est gemitus non parua dolentis.
Namque Lupus frendens, animo ferus et ferus ore,
Noctiuaga et vulpes fallax, astuque dolosa,
Noctes atque dies nostro de sanguine certant,
Atque dolos vafrè varios meditantur ouili.
(Mœr.) O Melibœe mihi neque parcunt ora ferarum.
Sæpè mea horriferis stabula armis pinguia cingunt.
Sed tamen haud tingunt sua rostra cruore capellæ.
Carniuoris ne feris tuus est grex pabula factus?
Eia age, dic nobis Melibœe ab origine prima,
Herbiuagi casus gregis, insidiasque ferarum.
(Melib.) Ah querulum nos Mœri iubes renouare dolorem:
Sed si sollicitè cupis hos cognoscere casus,
Incipiam, quamuis quatiat præcordia mœror.
Purpureis Phœbus puero comitatus aquoso,
Mœri redibat equis Scythiæ glacialis in oras,
Directisque comis siccabat Prassa perusta.
Nox erat obscura, et fessos hominesque canesque
Occupat alta quies, et ruri cuncta quierant:
Dum medio noctis spatiantur sidera gressu:
Fortè lupos pepulit glacialis hyems ad ouile
Nostrum ieiunos, aderant vulpesque sagaces,
Vrsorum è syluis magna comitante caterua.
Impetu et euertunt valido balantia septa.
Et teneros auidis laniabant dentibus agnos:
Atque cateruatim (multum latrante lycisca)
Ecce, dabant stragem, haud credis quàm Mœri cruentam
Iamque Lupi et vulpes dapibus cum sanguine mistis
Puniceo gaudent, vt sanguine sanguis alatur.
Heu quantum scelus est, animantis morte nefanda,
Viuat vt vrsus atrox, vulpesque lupusque nociuus.
Et mirum dictu, mitis quod spiritus agni
Non ferus, in corpus transit crudele ferarum:
Haud tamen antiquum retinet: sed quod fuit antè
Deponit, vulpesque est iam, quod erat prius agnus.
Nam gregis horrifica dum tento nocte laborem
Ipse leuare mei, mea sors æquatur ouilis
Horribili fato, cum me petit vnguibus vrsus,
Dentibus et vulpes, furit et lupus ore cruento:
Quamquam sunt facilis saturati carnibus agni.
Bestia et hîc aderat reliquis immanior ira,
Atque dolo turpi, rabie, queruloque vlulatu,
Non referens fratrum facies, crurumúe figuram:
Est macer atque cutis rigidis caret arida villis:
Proque pedum pediis clauas gerit ista salignas.
Quam si vidisses, monstrum crudele putasses.
Hostibus, hæc, valido reliquis conamine abactis,
Restitit, et summis lacerum me viribus vrget.
Nam mecum renouat duri certamina martis,
Et modò ceruicem, iugulum modò cruráque captat,
Acrius insurgens omnique à parte lacessens,
Vt me pessundet, furiis agitata nefandis,
Haud secus ac pernix, rabie citus atque furore,
Ludiferi missus canis in spectacula circi,
Fertur in obiectum, committens prælia, taurum.
Tantæ molis erat Melibœum fallere nocte.
Non procul existens ad me venit ipse BIARCES
Ambiguæ et validis vitæ succurrit in armis:
Cum nos eriperet Parcæ de faucibus atræ.
Sic redit interdum mortis de limine vita.
Non tamen hostilis subitò deferbuit ira,
Sed gannit stomachansque chimæra recedit in antrum.
(Mœris.) O Melibœe, mei cum sis pars maxima amoris:
Soluas corde metum, et tristes secludere curas
Pergas: disce pati, melius quo tristia vincas.
Fortiter ærumnas sanat patientia. Quarè
aspera, quæ tulerit fallax fortuna dierum,
Hæc superanda tibi sunt æqua mente ferendo.
Et mala, quæ reputas tibi nunc perferre molestum,
Certò permultum post hac meminisse iuuabit.
Nam sensu vigili qui aloën percepit amaram,
Hic melius gustu discernit dulcia mella.
Tempora, ne doleas, nec sunt longæua malorum.
Namque serena dies depulsa nube resurgit.
Succedunt hyemi quoque læti veris honores.
Hac iter ad sedes ducit Melibœe quietas,
Quas lætus capies, lætas tribuente tonante.
Iura dabit siquidem non tardans vltima mundo.
Namque, senescentis, nuper nox edidit atra
Signum triste, minans mundi, mihi crede, ruinam.
Fessos gurgite equos cum tinxit Phœbus Ibero,
Noctifer et clauso nigrarat vesper olympo
Terram †conigera† latè caligine nostram,
Ætherei liquidis Tauri et radiantia flammis
Vndis tollebant sese quinque ora coruscis.
Altius at bigis graditur subuecta Diana,
Cornuaque incedens plenum contraxit in orbem.
Tum pecus omne meum querulis stabulabat in antris.
Atque ministrabam seclusis pabula capris.
Cumque viderentur solito tenebrosior aër:
Non mora, tollebam pauidus vaga æthera pictum
Lumina, pertimideque locos speculabar in omnes.
Tum demum vidi cæcæ caligine noctis,
Phœben multiuagam roseos inuoluere vultus:
Et penitus fratris spoliarj, lumine Phœbi.
(Melib.) Hæc ô Mœri docent citò nobis affore tempus,
Quo mihi cessabunt mœsti suspiria cordis,
Omnes cum dominus soluet mihi pectore curas.
Ergo age noster amor contexe sequentia dictis:
Quæ mihi mœrores pellent de corde molestos.
(Mœris.) Dum Melibœe stupens rerum nouitate pauesco,
Intueorque nouas facies, cœlique laborem.
En pietate grauis nobis assistit ARITHMVS,
In me defigens oculos vultumque seuerum.
Quarè, ait, infelix frustrà nunc sidera lustras?
Et requiem spernis grati pastoribus antri,
Lanigerosque greges et dulcis munera lactis?
Hisne solent Lycida ac Thyrsis ditescere rebus?
Dixi, care hospes, tua vox est consona vero.
Diuitiæ gregibus, credo, quæruntur opimæ.
Sic tamen has curo terrestres atque caducas.
Vt simul hîc quæram cœlestes atque beatas.
Et iuuat interdum sublimè attolere vultus,
Æthereasque domos acie comprehendere visus:
Vt cognoscantur mihi splendida templa tonantis,
Quæ sunt æternæ sedes promissa salutis.
Nam colo sic terras, vt non spernatur Olympus:
Sed colo sic terras, simul vt curetur olympus.
Nec colo sic terras, vt me contristet olympus:
Sed colo sic terras, vt me delectet olympus.
Hospes ad hæc, inquit, verè cum sit tibi cordi,
Stelliferi varios cœli cognoscere vultus:
Si te peruigilans tangit iam cura futuri:
Atque decens, PASTOR, si qua est reuerentia NOSTRI:
Cœli te positum, Solisque docebo labores.
Antè greges, dixi, pascentur in æthere nostri,
Graminis obliti, picta cum floribus herba:
Debita quàm vobis me non soluisse iuuabit.
Ergo, ait, obserues habitum patientis olympi,
Scorpius eous primum cum cordis ocellum
Hîc aperit cæcum: ac claudit sua lumina Taurus,
Cornuaqúe ipse latens submergit Thetyos vndis.
Hîc postquam auroram Nabathæaque regna reliquit,
Emensusque viam, medio quæ altissima cœlo est,
Et seros Titan proiecit ad Ægilon ignes.
Tum sua multiparæ reparabit cornua terræ,
Quæ decus est noctis gelidæ, Titania Phœbe.
Atque ideo bigas Phœbi cum lampade iunget:
Hauriat vt claro fratris de lumine lumen.
Ast iter hîc proprium sibi lumen vtrumque reseruat.
Inter vtramque viam breuiorqúe videbitur arcus
Mensura, quam tum moles cernentur habere
Dimidiæ, Solis iam nigri et Cynthiæ opacæ.
Atra means igitur Phœbe sub Sole corusco,
Luminis illius depellet ad æthera partem.
Nec vehet ad terras acceptos lampadis ignes,
Hos, quibus in mundo viuunt animantia cuncta.
Nam pars, vmbrifera, tum maximi Apollinis ingens
Vultus viuifici, tegitur subeunte Diana
Inter Phœbeios radios ac lumina nostra.
Exhibet ostentum polus hîc mirabile visu:
Expers dum decoris proprij Sol deficit orbe:
Et veluti luget mœrens in funere tristi,
Qui regale decus, prima est et gloria cœli.
Testis non fallax erit, ecce, GEOMETER ille,
Qui enthymema sono non torquet inane rotato.
Nescit et incautos phaleratis ducere verbis.
Haud piget hunc alas, alis coniungere nostris.
Aduolet interdum vt nobiscum ad
sidera cœli:
Horum vbi multiuagos cursus tristesque labores
Quærimus, vt NOSTRIS certò monstremus AMICIS,
HIS, quibus est quædam NOSTRI reuerentia curæ.
Hæc Melibœe mihi vt breuibus sic fatus ARITHmus,
Stellarumque greges, monstrasset, in æthere mixti
Vt disponentur uenturi tempore luctus:
Officio functum sese tunc innuit esse.
Non igitur docuit tardè properantia fata,
Quæ minitans mœsti positus portendet olympi.
(Melib.) Ædibus in sacris, ô Mœri hîc voce canora
Nuper diuini cecinerunt talia vates:
Iam Deus extremum meditans imponere finem
Mundo peccatis grauido, rebusque caducis:
ac punire malos, iure et defendere sanctos:
Signa poli signat, quæ sunt manifesta, micantis.
Signa futuri vt sint celsis in nubibus actus,
Mansuetis quo vult ouibus secludere capras
Cornigeras scelerum vindex, ac arbiter æquus
Iudicio caussas postremo cernere nostras.
Vatibus his, nostrûm quis non vult credere sacris?
(Mœr.) Credo equidem verè: nam sunt reuerenter habendi,
Cum sint legati magni rectoris olympi,
Atque immota sonent nostræ decreta salutis.
His, Melibœe, meæ si vis attendere voci,
Addam, quæ grata MANTIS narrauit in vmbra
Nuper doctiloquus, cum vera effecta rogarem
Luminis auecti terris et in æthera pulsi,
Viuis viuificus, quo temperat omnia Phœbus.
Dixit, vbi primum Solis post tempora luctus,
Ter quater hæc Phœbe renouarit lampadis ignem,
Et totidem iunctis implerit cornibus orbem:
Luctisonas tremula geminabit voce querelas
Hic globus inferior languenti corde gemiscens:
Officium haud stellas orbis fecisse superni,
Debita cum terris tegerent Phœbeia capillis
Lumina perdensis, et ad has transire vetarent.
Et gemet impositos se non perferre labores
Posse sibi, quando superis linquatur ab astris:
Non producere amica animali germina vitæ,
Primaúe mixtarum moderari semina rerum.
Nam, velut vt soboles nascatur, vterque necesse est
Mœri parens adsit, simul et suffragia mittat:
Æther sideribus sic iungat sidera terræ,
Nec celsum vires cesset demittere cœlum
Præualidas, vegetis inferni viribus orbis.
Neúe sibi innatas elementa caduca recusent
Virtutes, firmi virtutibus addere cœlj:
Inferiore vt sit certum moderamen in orbe.
Ac terræ vigeant et in his viuentia salua
Sint, et aquæ grata foueant dulcedine pisces.
Atque secent volucres purum sic aëra pennis.
Stella tenens igitur medium septemplicis orbis,
En, regina potens cœli, rerumque nouatrix,
Quam reliquæ magni stellæ venerantur olympi,
Sidera quandoquidem terrena iuuare negabit:
Haud globus infernus moderabitur omnia dextrè,
Complexu placido quæcunque fouenda recepit.
Militiæ Mauors tum dux cœlestis acerbus,
Capri terga premens squamosi, in culmine cœli,
Fulminis igniferi leget vndique pabula plena,
Horrisonosque ciet reserato carcere ventos,
Turbine et vndiuago subuertet in æquore puppes.
Vnde suos matres quærent in littore natos.
Pestiferumque vagum diffundet in aëre virus,
Conuellens multos truculentis febribus ægros:
Quos aut perpetuus flammati pectoris æstus
Pascitur, aut fugiens sæpè et per certa reuisens
Interualla, genus sæuo mortale dolore
Conficit. Vtque rosas violentus discutit Auster,
Hortorumque decus violas corrumpit amœnas:
Sic multos hominum iuuenili dote superbos,
Improba mors Stygias violenter mittet ad vndas.
Aëra sed nebula miscebit falcifer atra.
Vnde melancholico complentur viscera succo
Splenis, et hunc torquent tumor ac obstructio, scirrhus,
Flammaque comburens pingui cum sanguine carnem.
Atque senescentum consumto sanguine amico,
Corpora tabescent, postremaque fata subibunt.
Plurima morborum sic nos contagia lædent,
Inter mortales ludentia mille figuris.
Vsibus et nostris aptata animantia quæque,
Clade sua ostendent, quid sit saturnius ignis.
Scorpius assistens mundanæ lumine parti
Vitali cassæ, dirum vomet ipse venenum:
Quo vis multarum languebit viuida rerum.
Vtque procellosus pelagus vi commouet auster
Vastum: sic totus furiis agitabitur orbis.
Magnatum sæuas animus rapietur in iras.
Plebsque fremet trepidis clamosa tumultibus omnis.
Vltima quarè illos mœsto cum carcere fata
Haud incerta manent, ast hanc oppressio dura.
Crimine certabunt domini seruique fugaces.
Sæpè et crudelis gliscet violentia multis.
Laudi ducetur, raptis tunc viuere rebus,
Atque fidem latè sanctam temerare per orbem.
Sicque manus fuso, leue, sanguine habere cruentas.
In facinus cunctos tetrum iurasse putabis.
Mœri fac vt gladios trito de vomere cudas.
Arma para bello, dum sis securus in aruis.
Viues vix hyemes binas sine militis vsu.
Ergo animus, fabar, violentis cogitur astris.
Sidera, respondit, mentes ratione fruentes
Cogere non possunt. Verùmquia sæpè recusant
Fortia mortales mentis moderamina rectæ,
Sæpè, en, mortales non flectunt cœlica fata.
Sponte sua at currunt corruptæ tramite carnis,
(Sidera quæ sequitur, culpa absque mouentia, mota.)
Et dominum spernunt, vasti cui machina mundi
Subiacet, atque manu valida qui temperat astra.
(Melib.) Hunc igitur veniam studeamus poscere votis
Lætam supplicibus, cui soli est prima potestas.
Terribilis toruam permulceat ætheris iram.
Atque minas cœli dignetur tollere sæuas:
Fulmina ne tenso crudelia torqueat arcu,
Et celeri iactu subiectum mittat in orbem.
(Mœr.) O Melibœe mihi tua iussa capessere fas est.
Nam prece præuisas clades auertere sancta,
Passuro generi permultum proderit olim.
Heus Melibœe mane, capras compellat Amyntas.
Hanc placidè mecum securus transige noctem.
Caseus est nouus hîc nobis, carnesque suillæ,
Ac olus in promtu, mihi quod mea coxit Elissa.
Mox et conspicuum clausurus vesper olympum.
Roscida nam cecidit nostris de montibus vmbra.
