|QUATERNAS a te hac elapsa æstate, amantissime et eruditissime mi D. D. THADDÆE, accepi literas, primas Cal. Novembris veteri stylo anno 88 exaratas, 27. demum Aprilis huius anni me obtinere contigit; alteras 1O . Maij huius anniA scriptas ultimo Augusti recepiA; tertias, quas 20. Maij novo stylo scripseras, circa medium |Septembris obtinuiA; ultimæ vero die 7. Septembris datæ penultimo Octobris ad manus meas pervenerunt, idque (ut ubique antea) secundum veterem anni Iuliani numerationem, qua etiamnum nos utimur. Omnes tuæ Praga erant missæ, quas ego partim Hafniæ, partim hîc Uraniburgi nactus sum. Singulæ magnum illum tuum et constantem erga me meaque studia favorem affatim declarabantA, et amicitiæ inter nos olim Ratisponæ ante annos circiter 14, cum modernus Imperator inauguraretur, percupide contractæ sartam tectam continuationem et gratam conservationem, pluribus etiam interea literis confirmatam, non obscure testabanturA. Pro qua tua singulari et plus quam benevola erga me affectione non possum non tibi gratias agere ingentes, pari vicissim te tuaque omnia amore et studio, quantum in me est, quoad vixero, prosequuturus et gratissimam tui memoriam perpetuo conservaturusA.

Quod autem tuis illis eruditissimis pariter et amicissimis literis nihil tantoA iam elapso tempore responderim tuisque votis hac in parte non satisfecerim, neA existimes, ulla oblivione tui vel etiam negligentia aut ob aliarum occupationum molem (licet hac præterita æstate in varijs |negotijs non exigua fuerit) id commissum esse, sed potius internunciorum penuriæ, cum rarissime aliquis hinc ad vos abeat, cui tuto et certo literas concredere liceret, silentium illud diuturnum imputes velim. Nullus enim mihi incubuisset negotiorum tantus cumulusA, neque ulla alia prævalere permisissem obstacula, quin aliquid ad te literarum dedissem, modo Grammatophorus certus et idoneus mihi interea temporis obtigisset. Et sane ut verum fatear, ne nunc quidem has ad te dedissem, ob instantem præsertim hyemem (quæ maiora, quo minus tibi indubitanter tradantur, obstacula suggerit) nisi quartæ illæ tuæ et ultimæ nudiustertius supervenissent, et vehemens tuum, an priores a te missas acceperim, cognitionis desiderium unâ cum rescriptionis avida expectatione inculcassentA. His enim acceptis, etsi non paucis hoc tempore implicer negotijs, sepositis tamen omnibus, non diutius responsione supersedendum duxi. Et licet non minor quam antea in mittendi occasione sit difficultas, imo potius ob hyemem, ut dixi, multo maior, attamen huic ita occurrendum censui, ut binas eadem continentes ad te exarari curarem, quarum unas Rostochium, alteras Lubecam vel Hamburgum translatas illacA tutius ad te perferri sperem; neque enim tunc ambas intercidere adeo in proclivi est.

Nunc itaque ut primisA tuis sufficienter respondeam, tempus postulatA, siquidem ex quo illæ a te scriptæ sunt, hic ipse dies anniversarius sit, nimis magna interposita dilatione, quæ tamen apud te omnia benevole et sincere interpretantem excusationem ob causas ante dictasA non difficulterA inveniet. Postea etiam ad alias nonnullaA subiuncturus idque |paucioribus, cum et illæ minus principalia tractent, et potissimum de primo missisA me admoneant. |Ne igitur res ipsa diutius protrahatur, quæ tuis primisA et prolixioribus ad ea quæ continent, ordine respondenda nunc in mentem veniunt, sic habe. Binæ illæ, quarum istic ab initio mentionem facis, has Gallo cuidam Mathematico, illas Restochiensi Tabellario concreditas prorsusA (ut ipsemet recte coniectas) interciderunt, neque enim, si ullæ illarum mihi allatæ fuissent, rescriptionem tamdiu procrastinassem. Quod vero illæ, quas ultimo ad te unâ cum libro nostro secundo æthereorum Phænomenωn recenter conspectorum misi, optatum successum habuerintA et gratæ oblectamentoque fuerint, plurimum mihi ipsi congratulor; quodque tam candide de scripto illo meo iudices, omniaque in potiorem partem interpreteris, est quod gratias tibi habeam permagnas. Nam licet tum ob ætatem, tum etiam curas domesticas et professionem medicam ab hoc sublimi studiorum genere, quo minus illi totus vacare possis, utplurimum, veluti ipsemet fateris, abstraharis, tamen ita iunioribus annis sedulo et feliciter in his versatus es, ut hac ingravescente ætate eo maturiore iudicio de ijs recte pronunciare possis. Et quamvis multa alia sint, quæ subinde ab hac sublimi contemplatione teA avocent (quod et mihi non raro contingit) non tamen dubito, quin aliquot nonnunquam horis tantum tibi otij rapiasA, ut si non totaliter et ex professo, saltem aliqua et etiam bona ex parte his indulgeasA. Neque enim amor ille tam arduus erga arduum etiam subiectum penitus deficere, vel ob curas rei familiaris aliaque studia, aut etiam senectæ molestias ad nihilum redigi prorsusque aboleri poterit. Tuum itaque de meis studijs et scriptis solidum ac maturum iudicium pari æquanimitate coniunctum non saltem magnifacio, sed etiam multorum aliorum censuræ præ|fero. Et cum hac materia, quam hisce prioribus Astronomiæ instaurandæ libris complector, plurimum tute multis abhinc annis afficiaris, eandemque non minima ex parte sedulitate tua et doctrina eximia illustrâris, eo etiam promptius tibi hæc mea communico, et tecum de hoc utrique nostrum accepto negotio perlibenter confero, tuoque gravi iudicio omnia non gravatim subijcio. Et si quid in illis admonitione aut correctione dignum deprehenderis, non est quod ob amicitiam nostram et candorem tuum ingenuum, quo omnia in meliorem partem interpretaris, mihi nimium indulgeas aut nostris partibus plus æquo faveas. Amor enim et odium (ut est in Centiloquio) multorum iudicia pervertunt. Quin potius audacter et ingenue, si quid reprehensioni obnoxium inveneris, admone et libertate in his utere (more tuo) Philosophica: feceris mihi hac in parte rem non solum haudA ingratam, sed longe acceptissimam et ad veritatis in abscondito latentis penitiorem pervestigationem conducibilem. Invenies me animadversiones tuas et |aliorum, qui acri iudicio valent, patienter et candide accipientem, et a te, qui etiam meas castigationes veritatis perquirendæ amore in tuis scriptis admissas æquo et grato animo tulisti, non superatum iri.

Novam a me adinventam revolutionum cœlestium dispositionem te nondum satis accurate perspexisse refers. De ea itaque recte facis, quod censuram non præcipitas, nam et hæc in transmisso libro saltem generali indicatione (Cometa illo, qui non minus quam cæteræ Planetæ circa Solem ordinarie convolvebatur, sic ut hypothesis motus eius commodius et plenius constitui posset, exigente) consignata est. Pleraque enim adhuc restant particularia non cuivis obvia in ea ipsa explicanda, quæ illic vel leviter attigimus, vel |prorsus silentio, cum ex professo rem hanc ibi non tractaverim, præterivimus, in alio quodamA et peculiari Astronomiæ restituendæ opere, favente Astrorum et omnis boni Authore, suo tempore enucleatius patefacienda et ex certissimis observationibus motuumque norma ipsi cœlo analoga Geometrice demonstranda atque in numeros choream cœlestem indubitatis vestigijs repræsentantes resolvenda. Interim ne sis nescius, me e Parallaxibus ♂tis in transitu acronychoA anno præsertim 82 diligentissime pervestigatis, cum solaribus aliquantoA maiores fuerint, tum etiam ex eius concitatiore in opposito Solis motu, atque fert Ptolemaica hypothesis, ipsum necessario, quando pernox est, terris plus, quam Sol unquam possit, appropinquare, solerti et sæpius reiterata animadversione certo cognovisse scias. Atque hinc citra omnem refragationem consequitur, aut Terram annuo convolvi circuitu, quiescente circa medium Universi Sole, iuxta illam revolutionum cœlestium distributionem, quam superioribus annisA ex veteri ARISTARCHO mutuatamA ingens ille et nunquam satis laudatus in apertum deduxit COPERNICUS, aut si id ob Physicas non leves sicA admissas absurditates, tum etiam sacrarum literarum non uno in loco refragantem auctoritatem concedi nequeat, nulla alia restat excusandarum Apparentiarum cœlestium ratio, quæ Geometriæ et Arithmeticæ legibus, uti oportet, subijciatur, quam ea ipsa ante sexenniumA proxime in hypothesi systematis mundani conformanda a me excogitataA. Sed et Terram nequaquam annuatim circumagi, ut vult Coperniana speculatio, aut Solis et octavæ sphæræ motus per eam salvari posse, ut arduo et solerti ingenio idem tentavit ArtifexA, et maior in stellis, quæ |putantur affixæ, celeritas, quam ipsius patitur Æquinoctiorum reciprocatio, et insuperA mutatæ earundem latitudines a temporibus PTOLEMÆI hucusque iuxta proportionem alteratæ declinationis Eclipticæ ab Æquatore, satis convincunt; ideoque Terram immoto permanente Sole non designare annuo itinere Eclipticam, nec in hac sed potius Sole ipso istas differentias excusandas liquetA. Accedit et hoc non obscuri testimonij loco, Terram instar Solis |non moveri, quod Cometæ circa acronychumA situm superioribus annis a nobis in altissimo æthere, summa diligentia quo ad omnes apparentias suas observati, motui annuo Terræ, qui tunc proprium illorum, quemadmodum in Planetis apud COPERNICUM sit, necessario vel retraheret vel saltem nonnihil retardaret, prorsus non paruerint, satis evidenti vel e solis Cometis indicio, terrestrem globum annuum circuitum nequaquam admittereA. Cum itaque ob has et alijs etiam de causis Coperniana ratiocinatio in rei veritate nequaquam consistere possit, et vetus illa Ptolemaica dispositio ob Martem, ut dixi, aliquando Terras plus quam Sol appropinquantem (ut de Epicyclorum nimia superfluitate et Æquantum inconcinnis tricis, ac quibusdam alijs inconvenientijs nunc non dicam) locum non inveniat, sicque utraque positio antiquanda veniat, utique nostra hæc neoterica inventio sola quadrabit, et in eorum locum hanc restitui veritatis circumspecta consideratio atque ab omnibus disconvenientijs vindicatio citra omne dubium postulat, quæ tibi diligentius expendenda conferendaque relinquo. Omnium autem plenissime de hac hypothesi nostra, eam recte se habere iudicaveris, quando opus Astronomicum, quod auxiliante Deo ex professo hac de re |luculenter tractabit, et figuris ac numeris rem ita se et non aliter habere evincet, laboribus nostris absolutum, publicam lucem viderit. Sed est, quod obiter hîc conquerar. Quidam Dithmarsus ex Urso denominatus, cum ante quinquennium in cuiusdam nobilis et eruditi viri, ERICI LANGIJ nomine, mihi amantissimi, comitatu (illi enim tunc inserviebat) hîc unam atque alteram hebdomadam cum dicto Nobili hero suo commoratus fuisset, interea dum ego cum amico illo meo atque alijs nobilibus viris et Baronibus, quos secum huc adduxerat, hilarius convivo illis genialiter tractandis occupatus, iste Ursus clam chartas, instrumenta mea et quicquid oculis patuit, denotavit, schedas etiam, quascumque invenire potuit, furtim perlustravit. Inter alias vero unam, uti existimoA, reperit, qua hypothesium nostra innovatio repræsentabatur, sed per incuriam aliquam non satis apposite formatam, siquidem Solarem orbem Martio totaliter includebat, ideoque tanquam inutilis inter alias quasdam chartas abiecta fuit. Ex hac iste procul dubio mearum hypothesium dispositionem hauriens, eam anno superiore in libello quodam, quem Fundamentum Astronomicum vocat, pro sua edidit, se hanc ante triennium in extremo quodam Poloniæ angulo (ubi forte nunquam fuit) adinvenisse fingens, illustrissimoque Principi GULIELMO, Hassiæ Landgravio, dedicare non est veritus. Sed ipsemet plagium hoc satis prodit, dum falso depictam figuram, quam forteA hîc reperit, imitatus Martium etiam orbem Solarem undiquaque ambire facit; ex quo enim vitium hoc per circinum commissum emendare non didicit, ignorans Solis orbem habere |proportionem ad Martium sicut 4 ad 6 fereA, et ob id Martem acronychum non excedere Solis ambitum, satis palam facit, se eius hypotheseos ne quidem solidam intelligentiam habere, nedum ut ipsemet eius inventor et author sit, ut perfricta fronte iactitat. Sic etiam multa alia in isto libello pro suis venditat, quæ partim mihi, partim alijs præripuitA. Idem Astronomiæ restitutionem insolenter |pollicetur, cum et instrumentis et observationibus idoneis destituatur et insuper aliorum stipe vivat, ut de cæteris, quæ in ipso ad tantum opus conficiendumA desiderantur, non dicam. Sic quoque in quibusdam alijs mihi contigit, qui hîc fuerunt et mea viderunt atque ex relatione nostra quædam perceperunt, quædam forte ex Chartis meis, quiA nunc in Germania partim conscribunt, partim alijs dictitant, ut vel hanc solam ob caussam consultum sitA operum meorum et inventionum publicationem maturare, ne tot a me suscepti in his studijs indefessi labores, tot vigilatæ noctes, tot erogati sumptus (quæ quartam Tonnæ auri partem multum excedunt) ne tot, inquam, et plura alia Astronomiæ instaurandæ gratia a me vicenis iam annis exantlata, mihi ab alijs præripiantur, ut si quid gratiæ a ventura Posteritate sperandum esset, id illis cedat, qui ne minimum laboris, industriæ aut impensarum huc contulerunt, accidatque mihi, quod de se olim festive cecinit MARO: Sic vos non vobis mellificatis apes etc. Sed valeant isti Plagiarij, satis etiam quibusdam in Germania probis et eruditis viris, quod alienis plumis instar corvi Æsopici sese ornent, cogniti.

Nunc ad tuas literas redeo. Quod Nobilissimo et amplissimo viro, Domino CURTIO, Cæsareæ Maiestatis Consiliario intimoA et Imperij Procancellario, viro etiam, ut audio, in Mathematicis excellenter perito, meum librum communicaveris, recte id a te factum est; multa enim de viri illius eximia prudentia et doctrina, pari virtute coniuncta, non solum abs te hisceA literis, sed etiam ab alijs iamdudum deprædicata sunt; quare et ego ipsum amare atque in pretio habere non omittam. Scribis illum, cum iudicium de ijs, quæ libro meo continentur, ab eoA expeteres, respondisse, non temere de hypothesibus iudicandum, sed rem attentius considerandam esse, quæ paulo ambiguosius a te referuntur, quam ut quid illeA senserit, indeA extricare queam; si enim me inconsiderate et non satis circumspecte hypotheses innovare existimat, et maiori attentione hac in parte opus fuisse, id illi forte ita videri potest, quod nondum omnia |fundamenta et iustas rationes, quas in ista aliter quam ab antecessoribus nostris factitatum est, ordinanda hypothesi plenarie perspexerit; neque enim ex solo illo libro, quæ me evidentia τεκμήριαA huc impulerunt, animadvertere potuit, cum illic omnia generali et latiori quadam indicatione breviter saltem indicem; neque enim ex propositoA ea de re in scripto aliquo Cometico agere placuerat, |ideoque occasiones et ratiocinia, tum etiam particularia quædam huc facientiaA omittuntur, imo nullam forte eius inventionis in isto libro mentionem fecissem, ad opus Astronomicum eam, ubi convenientius locum mereretur, reservando, nisi quasi ex præsagio quodam id, quod mihi iam accidit, veritus fuissem, alios nempe mea mihi inventa prærepturos. Sin autem Dominus CURTIUS illa in hanc sententiam protulit, quod ipsemet non tam subito de mea hypothesium neoterica constitutione iudicium pronunciare velit, sed illud potius, donec res magis attente perspecta fuerit, differre, ea qua præditus est prudentia eximia, admodum consulteA fecit; nam et plerique alias eruditi in Germania viri, dum re omni non satis provide et solerter expensa de meis hypothesibus iudicium præcipitârint, in varios errorum et præiudicij scopulos impegerunt. Quidam ne Martia stella Soli in loco contactus orbium aliquando occurrat cursumque mutuum impediat, frustra veriti sunt, cum id nunquam contingere possit, siquidem, ubicumque Martis sidus in suo circuitu versatur, Solem pro centro respiciat. Circumferentiam vero et centrum circuli uniri quî fieri possit? Quidam vacuitatem, quæ est in figura mei libri inter orbem ♄ et Fixarum sphæram ab inferiori parte, minus concinnam reddere symmetriam suspicati, non animadverterunt, Sole in alteram orbis sui partem convoluto, quæ prius vacua putabantur, adimpleri. Oportet enim, ut spatium undiquaque relinquatur satis amplum, quo Planetæ superiores per quantitatem diametri orbis Solaris (qui Epicyclos veterum et motum annuum Terræ apud COPERNICUM excusat) respectu |octavæ sphæræ et Terræ nunc assurgant, nunc vero descendant. Quidam retrogradationes et stationes Planetarum non satis apposite sic salvari opinati sunt, cum nihil sit convenientius; nam quilibet superiorum Planetarum, dum Solem ubique loco centri respicit, per accidens Epicyclum motui proprio immiscet, et omnes istas passiones, quæ per Epicyclos reales ab antiquis expediuntur, aut etiam per anniversariam Terræ convolutionem apud COPERNICUM, sic eadem forma, quantitate et eodem etiam tempore aptissime fieri possuntA. Quidam Martis stellam terris aliquando, cum videlicet acronycha est, ipso Sole propiorem reddi, non satis tutum et conveniens esse timuerunt, cum id ipsa nos docuerit experientia. Unde etiam non minima caussa fuit, quæ me ad hypotheses sic ordinandas adegit, ne Terra instar Astri triplici motu, cum sit unicum et simplex corpus admodumque grossum et grave, nec, ut ætherea illa lumina, ad perpetuo movendum habile in medio universi (ubi eam super stabilitate sua Opifex summus fundavit) ne moveatur in seculis, quiescere possit et tanquam patiens cœlorum influentias activas in se recipere atque suo Archæo cooperante, terrestria quædam (ut sic dicam) astra, superioribus pulchre analoga indesinenter conformare, ut |verum fiat illius HERMETIS TRISMEGISTI scitum dictum, etiam in toto Macrocosmo, quicquid est superius, idem esse inferius. Quidam etiam alias nonnullas circa nostram mundanorum corporum symmetriam et distributionem dubitationes moverunt, nullius tamen momenti, quas nimis longum foret nunc recitareA; alias ubi meas resolutiones circa ea, quæ opponi poterint, videris, hæc omnia plenius cognosces. Si itaque illi omnes exemplo prædicti Domini CURTIJ censuram in re nondum penitius introspecta aliquandiu procrastinassent, multo sane prudentiusA fecissent. Salutem quam ex ipsius ore mihi optas, eam ego vel millecuplam et illi et tibi vicissim precor, admodumque mihi grata est tanti viri erga me benevolentia, quam quocunque officij genere per me licuerit, non irrecompensatam relinquam. Consilium etiam eius, quo suadet, ne cœptum cursum interrumpam, quam arduo fieri poterit conamine, lubens sequar, sponte etiam mea huc propensus, ut si divinæ cle|mentiæ ita visum fuerit, donoque suo mihi affulgere dignetur, Astronomiæ instaurationem in ipsius gloriam et hominum f utilitatem Posteritati consecrem, ne frustra tandem hîc vixisse videar tanquam terræ inutile pondus, ut multis (dolendum) accidit. Et licet spontaneo ductu huc per mille anfractus et scopulos, alacri tamen et invicto animo (quod Deo acceptum fero) lubenter tendam, grata tamen nihilominus mihi est clarorum et eruditorum virorum cohortatio, quæ validius addit incitamentum. Nam ut est in versu:

Addis insuper, sæpedictum Dominum CURTIUM inter alia dixisse, me nimis multam fecisse mentionem et prædicasse nimium WINCHLERUM, hominem Astronomiæ minus peritum. Atqui ego non tam ipsius scientiam in hac arte prædicavi, quam errores insulsissimos libello de Cometa isto ab ipso publicatos in apertum deduxi, et quæcunque ab illo imprudenter et inepte, tum etiam inscite prolata erant, redargui, adeo ut quibusdam, sed ijs potissimum, qui negotium hoc et errorum istorum fœditatem non perspiciunt, etiam nimius hac in parte fuisse videar. An hoc est hominem prædicare? Dicere eius argumentationes veritati vim facere, atque ipsius ratiocinationes sæpenumero tot absurda committere, quot fere verba habent, tam multiplicem et prodigiosam subesse discohærentiam, ut pudeat et pigeat referre, crassam insuper ignorantiam obicere, absurditates absurditatibus illum cumulare, ineptissimeque rem involvere usque ad nauseam, ipsius prolata sola reiectione ob discohærentiam, aut commiseratione ob crassam ignorantiam potius quam longa refutatione digna esse, quod ab ipsius veritatis semita citra omnem verecundiam exorbitet, adhortari, ne tam |absona in lucem edere amplius præsumat, ne seipsum suamque existimationem labe aspergat. Hæc et plura eiuscemodi, quæ invenies in ea tractatiuncula, qua WINCHLERI inepta et |imperita placita cribravi, certe non præ se ferunt, me nimium illi tribuisse, aut ipsius doctrinam plus iusto extulisse. Neque etiam nimis ferociter aut rigide cum illo agendum duxi aut convicijs proscindendum, ut nunc quibusdam Theologastris pro more est, quemadmodum etiam tecum fecit impudens ille RAYMUNDUS. Sunt enim docti viri, utut in aliquibus graviter impingant, humaniter et moderate reprehendendi. Homines enim sumus, ab erroribus in hac caduca et multis obscuritatibus involuta ac inquinata vita prorsus immunes esse non possumus. Beatiores saltem, qui paucioribus et minoribus obnoxij sunt. Scio satis equidem WINCHLERUM plurima e tua Dialexi sibi arrogasse et non satis intellecta multipliciter depravasse, ideoque et ego pag. 446 idipsum brevibus indicare volui, et quæ in Cometa anni 80mi ab illo ineptissime commissa in annotatiuncula quadam Dialexi tuæ locupletatæ circa Epistolam ad MILIUM et mihi communicatæ addideras, satis animadverti. Verum ego de ista absurditate, qua Cometæ illi Parallaxin 15 fere graduum assuit, et nihilominus longe supra Lunam collocat, nolui in libro secundo, ubi de Cometa anni 77 ex professo agitur, ullam mentionem facere, convenientius ducens, id in sequentem tertium Tomum, ubi aliorum de eodem anni 80mi Cometa sententiæ sub incudem veritatis revocandæ veniunt, reservare, ne confusio aliqua inordinata in his committeretur, cum methodice omnia tractanda sint. Illic, cum ipsius quoque prolata disquisivero, hæc etiam nimia ineptitudo, quin indicetur, non prætereunda erit. Tu modo effice, ut integrum eius scriptum de eodem Cometa habeam, tum etiam aliorum, quotquot hactenus nactus es. Satis itaque forti dolabra a me dedolatas est WINCHLERUs, nec acriori pectine depexendus erat, nisi et cutem et crines ipsi prorsus avellere, quod inhumanum foret, decuisset. Nec prorsus, licet id meritus erat, ob imperitam et ineptam de isto Cometa decisionem, illum præterire |poteram, siquidem in ipso libelli frontispicio Geometricas demonstrationes prætendebat et intra eundem nescio quas argumentationes pomposas ex ARISTOTELE et Parallaxibus minus bene intellectis præ se ferret, quibus incautis et rem hanc penitus non intelligentibus fucum facere et facile imponere posset. Condonetis itaque tu et alij viri præstantes huiusque rei magis intelligentes, quod latus claudere vobis ultimum illi concesserim, nam et hoc data opera feci, cum digniori loco reponi non mereretur.

Sed et ego illum nunc valere sinam, et propius ad tua propria prolata, quæ maioris momenti sunt et consideratione digniora, progrediar. Acceptissimus mihi fuit tuus ille candor et integritas, quod me in pleris|que a te dissentire circa illum Cometam tuaque nonnulla certis rationibus improbare non ægre tuleris. Equidem satis sciebam te hoc ingenuo animo præditum esse, ut tibi veritatis eruendæ gratia alicubi contradici non invito acciperes animo. Scis satis, amicitia etiam nostra diutina idipsum postulante, me nullo tua carpendi aut elevandi studio ista scripsisse, sed saltem ut Cometam illum ab aëreis fumositatibus, inter quas eum priori tuo de hoc libro, vel contra proprias observationes, per incuriam aliquam immerito reposueras, vindicarem, et inter lucidissima cœli astra in subtilissimam æthereæ regionis puritatem, ubi revera incessus suos exhibuit, merito reponerem, ne tua singularis doctrina et eximia auctoritas, quam apud multos in hac etiam materia tibi iamdudum conciliasti, veritati promovendæ et confirmandæ obstaculo essent. Si ipsemet nævos et errata quædam in tuis scriptis, uti fateris, agnoscis, quin abstergas et venustiori forma induas, noli intermittere. Neque enim nonnulla |retractare, quæ alias non satis considerate proposita sunt, adeo indecorum est, id enim a multis et magnis excellentibusque viris antea factitatum. Dies diem docet; nec idem homo semper eadem iudicij circumspectione præditus est.

Quæ de illo calendariorum conformatore refers, quod odiose tuas admonitiones exceperit, non libenter audio, decet siquidem viros doctos moderate et patienter aliorum monita ferre. Scribam illi per primum quodque otium, et inter alia ipsum sui officij admonebo, utque te amet et honorifice de te sentiat, hortator ero. Fateris quidem deinceps, te tuis lapsibus patrocinari nec posse nec velle, quod admodum ingenuo et sincero iudicio pronuncias. Apparet tamen, quod nonnihil movearis, quia MÆSTHLINUM contra te defenderim, et existimas aliquid adhuc in contrarium pro te dici posse, si meo iudicio repugnandum duceres. At sane, mi THADDÆE, ego pro MÆSTHLINO nihil in eius gratiam, quod tibi officeret, scripsi, neque ego aut odij aut amicitiæ caussa hîc quicquam egi, sed saltem ut veritatem intemeratam assererem. MÆSTHLINUM ex facie nunquam cognovi neque cum ipso ullam contraxi per literas hactenus amicitiam, imo ne a quoquam alio quidpiam de ipso referri audivi, ut plane mihi ignotus sit, nisi quantum ex eruditis ipsius scriptis nomen eius perceperim, te autem quam intime complexus sum, ut primum nobis Ratisponæ ante plurimos annos familiaritas intercessit, quamque constanter eandem per literas interea, utut longa viarum intercapedine disiuncti simus, conservârim, ipsemet satis idoneus testis esse poteris, ut si veritas in alicuius gratiam seponenda foret, id potius in tuam ob diuturnam atque arctam nostram necessitudinem faciendum essetA. At ego nihil hîc affectibus indulgendum censui, ne veritas, cuius penetralia aperire animus erat, pessundaretur, ut vel hinc pateat, me nihil ullius vel odio vel etiam amore, |quod res ipsa non postularet, in medium protulisse, sed veritati nudæ patefaciendæ, quantum in me erat, studuisse. Quod si quicquamA excogitare poteris, quod ad tuas assertiones stabiliendas faciat, non etiam id in mei gratiam intermittas. Neque enim si mihi quacumque in parte repugnaveris, amicitia nostra propterea ullatenus vacillabit. Te tua tueri, et licet et decet. Vide saltem, ut satis iustis ratiocinijs et confirmationibus id agas. Quod MÆSTHLINUM ob egregiam Mathematum peritiam in pretio habes, adeo ut secundum a PRÆTORIO inter Germanos colloces, recte facis, eximij illius viri et doctissimi Astronomi ingenium atque industriam debita laude prosequendo. An vero is primus ante PRÆTORIUM, an vero secundus ab illo numerandus sit, ego non libenter dixerim. Est enim uterque in Mathematicis solide versatus, et ambo iudicio acri atque scientia perspicaci excellunt. MÆSTHLINUS tamen |Astronomiam, quæ omnium artium Mathematicarum Regina est, cui etiam reliquæ ancillantur, plus excolere atque a mendis purgare laborat, cum PRÆTORIUS idipsum tum ob instrumentorum et aliorum adminiculorum defectum, tum etiam ob oculorum minus firmam valetudinem (ut ipsemet literis ad me non ita dudum perscriptis fatetur) tali opera supersedere cogatur. Utinam vero MÆSTHLINO satis solida et correcta non deessent organa, idque in aliqua copia, et sumptus otiumque illi suppeterent, sperandum foret, ipsum aliquid egregij in hac sublimi scientia moliri posse. At cum his subsidijs non ita, uti opus esset, instructus sit (nam instrumenta, quæ hactenus illum habuisse ex scriptis eius colligo, tanto negotio rite exequendo nequaquam satis idonea et sufficientia sunt) non video, quomodo tam eximio labori ad optatum finem deducendo par esse possit; attamen in magnis voluisse sat est, et ut ille aiebat: »Est aliquid prodiret tenus, si non datur ultra«. Subiungis proinde, te id saltem nunc habere bona mea et MÆSTHLINI pace dicendum, quod ratio motuum Cometarum in hypothesin aliquam dirigi nequeat, quemadmodum in Planetis fieri potest, eo quod Planetarum motus integri sint mensurabiles, et quomodo accedant recedantque respectu Solis, pateat. In Cometis autem, cum non integras absolvant periodos, neque certa lege Soli appropinquent et ab eo expatientur, insolens tibi videtur iusta lege eorum motus astringere. Atqui hîc, dilecte THADDÆE, non satis considerate, quæ in libro illo meo circa hoc ipsum negotium protuli, animadvertisse et expendisse mihi videris, siquidem illic hoc dubium et impossibilitatis suspicionem sufficienter resolvi atque amovi, imo ipsemet per hypothesin in illo Cometa extructam id fieri posse luculenter, tanquam in exemplo, ostendi. Fateor quidem, Cometas rarissime vel unicam per totum cœlum revolutionem motu proprio absolvere, neque semper Solem instar centri, ut reliqui Planetæ, respicere, ideoque di|gressiones ab eo non ubique consimili lege exhibere, |quemadmodum nec Luna, quæ Terram principaliter in sua convolutione observat. Attamen hinc non sequitur, prorsus impossibile esse, Cometarum motus sub normam aliquam per convenientem hypothesin redigere. Nam quod non totas periodos absolvere spectentur, difficultatem nonnullam in motu eorum regulando suggerit, possibilitatem omnem non excludit. Ex aliqua enim portione circuli data de tota eius circumferentia competenter ratiocinari adeoque centrum eius invenire non est adeo ἀδύνατονA. Memineris eorum, quæ ex Epistola quadam summi illius COPERNICI circa hanc rem citavi: »Ea quæ aliquo modo determinata sunt, infinitam rationem habere non posse, sunt itaque comprehensibilia«. Et exemplum addit, quemadmodum si per tria puncta non secundum rectam lineam data circumferentia ducatur, non licet aliam superinducere, quæ maior vel minor fuerit prius transmissa. Hæc admodum scite et recte ab illo scripta sunt. Et si res ita se non haberet, quomodo affixarum stellarum motum unquam scrutabimur aut in rationem certam redigemus, ex quo ab eo tempore, quo observationes circa has innotuerunt, vix duo Dodecatemoria, sextam integri circuli partem emensæA sint? licet vero in earum curriculo explicando maior lateat difficultas, quam hactenus a quoquam animadversum est, attamen aliquam probabilem et apparentijs præteritis satis consonam, ideoque et futuris, occasionem invenire, qua apparens in motu earum inæqualitas excusetur et numeratio observationi multis ævis consentiat, non duco inexplorabile, quin et longe minorem in Cometarum motu extricando difficultatem, licet et ea non exigua sit, subesse censeo, siquidem hi multo celerius sui cursus tramitem dirigunt, adeo ut nonnunquam intra duos vel tres menses quartam cœli partem, interdum plus, interdum vero minus, emetiantur, quæ ab uno eodemque homine brevi tempore concipi possunt. In affixis vero sideribus multorum ævo opus est et plurimis plurimorum annorum intercapedine congestis observationibus, quæ cum ab alijs atque alijs |Artificibus non pari diligentia conquirantur, maximos hîc labyrinthos involvi video, licet et hi solerti iudicio et competenti adhibita limitatione extricabiles sint. Arduum itaque est et difficultatis non expers in Cometis, qui plenam revolutionem non perficiunt, motus harmoniam concinnare, at plane impossibile non est. Difficilia, quæ pulchra, et viceversa quæ pulchra, difficilia. Parallaxes Cometarum citra omnem erroris suspicionem persentiscere atque demonstrare grave est, et in hoc negotio inter præcipua reponendum. Neque enim, quæ de his vel ab eximio illo REGIOMONTANO Franco vel nobili DIGESSÆO Anglo aut etiam a te et WITICHIO vel quibusvis, quod sciam, alijs in medium producta sunt, omnimode tam subtili inquisitioni satisfaciunt, idque eam præsertim ob |caussam, quod motus proprij Cometarum rationem nullam habeant, quæ neglecta Parallaxes inexplicabiles reddit, nisi admodum magnæ forent, et motus ipse tardissimus; at plerumque Cometarum cursus genuinus adeo celer est, ut Parallaxes, quæ per accidens tenorem inditum aliquantulum variant, respectu eius perexiguæ sint. At licet hîc maior difficultas et pulchrior atque magis necessaria consideratio lateat, quam hactenus a plurimis, qui rem acu se tetigisse frustra existimârunt, exposita est (qua de re, si recte memini, te in quibusdam alijs literis aliquando admonui) longe tamen magis arduum, excellens utileque et pulchrum est Cometarum apparentem motum in certam normam instar astri alicuius perpetui redigere, ut demonstratio et numeri per totum eorum curriculum observationibus correspondeant, et motus circularis, vel quam minimum ab hoc deflectens illis attribuatur. Hoc opus, hic labor est, pauci hîc, quos ardens deduxit ad ardua virtus. Sic quod Solem |non ubique respiciant crinitæ, quemadmodum Planetæ mundo coævi, nihil probat eorum motus regulari non posse, nam et aliud quam circa Solem centrum habere queunt, utpote vel Terram observare aut quodvis aliud in universi capacitate punctum, cuius respectu cursus eorum ordinarius fiat. Accidit nihilominus aliquando, ut Solem quoque instar perpetuorum erronum centri loco habeat, quemadmodum in eo ipso Cometa, de quo nunc agimus, affatim a me demonstratum est, is enim circa Solem instar ♀ et ☿ obambulans neque etiam tam magnum designavit ambitum, ut Terram et Lunam simul includeret, et digressiones accessionesque ad Solem instar eorundem Planetarum oculis exhibuit. Cum enim circa principia suæ apparitionis vix integro signo a Sole distaret prope primam triadem Novembris, deinde ad initia Decembris ab eo maximam elongationem assecutus, duobus quasi Dodecatemorijs removebatur, posteaque concinna lege huic successive denuo approximavit, ita ut circa ultimum suæ evanescentiæ limitem rursus non multo plus unico signo a Sole abscesserit, quam pulchram in motu eius respectu Solis harmoniam et egregiam cohærentiam te ex observationibus et demonstrationibus meis libroA illo patefactis non satis perspexisse miror, nam et Cometa ille plane contrarium tuæ sententiæ hac in parte ostendebat. Omnia quæ in cœlo a mundi primordijs existunt corpora, motum regularissimum et perpetuum sortiuntur, quæ vero ascititia sunt, si eum adeo absolute assequi nequeunt, attamen quam proxime æmulantur, ut ob id regulari omnimode non subterfugiant. Existimo autem Cometarum corpora, quæ revera omnia ipso cœlo procreantur, non esse ex tam solide concreta atque exaltata stabiliaque materia conformata, velut perennium illorum siderum. Ideoque non saltem consummationi obnoxia, sed etiam periodicum motum |non continuant, nec eundem, |quem exhibent, adeo præcise circularem aut forte e circularibus compositum, ut cæteri Planetæ, præbent, interim tamen non multum a circularitatis perfectione degenerant, sed quoad fieri potest, Planetarum æmuli sunt, quæ caussa me adduxit, ut illorum apparentem cursum in hypotheseos alicuius leges colligere non intentatum reliquerim. Refers præterea, te quidem mihi assentiri in eo, quod pulchram et ingeniosam MÆSTHLINI speculationem fuisse dixerim, sed pulchritudinem et subtilitatem veritati, quæ virtus est pulcherrima, non esse anteferendam. Id quod ego sane nusquam, quod sciam, feci, imo ubique, qua fieri unquam per me potuit diligentia, veritatis latebras eruere laboravi, neque ego MÆSTHLINI hypothesin ob pulchritudinem et ingeniosam inventionem satis ratam prædicavi, sed saltem commendare volui ipsius omni laude dignissimam industriam, qua id experiri aggressus est, quod cæteri omnes insolens esse existimant, imo quantum ipsius hypothesis ab ipsis apparentijs Cometæ deflexerit, præsertim iuxta initia eiusA apparitionis et multo adhuc plus prope finem, existimo, neminem plenius et certius indicasse, quam a me, vel ipso (uti spero) MÆSTHLINO iudice, factum est. Ostendi siquidem hypothesin illam a principio iuxta medietatem potissimum Novembris integro gradu per inde deductam numerationem verum Cometæ locum cœlitus animadversum excessisse. In fine autem, videlicet circa Ianuarij medietatem et diebus aliquot sequentibus usque ad 26^tum (quo adhuc a nobis Cometa ille conspectus est, licet illum alij desijsse putârint) nimis retardavit ipsius cursum, adeo ut non solum unius vel alterius, sed etiam iuxta ultimos præsertim Ianuarij dies deviationem 3¼ |graduum proxime commiserit, quæ sane est intolerabilis. Hæc et alia quædam circa illam hypothesin disquisivi, neque tamen ob id MÆSTHLINI studium præclarum et in hac inventione laborem industrium vilipendere decuit, cum nemo veritati proximiora inter cæteros Germanos protulerit, imo quidem ne semel rem tam arduam tentare ausi sint. Nam quod iuxta COPERNICUM Solem quiescere et Terram annuatim convolvi statuat, id a Mathematicis illi facile condonandum venit, cum et hac ratione Planetarum apparentiæ quam proxime salvari queant, ut magnus ille demonstravit COPERNICUS. Non igitur nimium tribuebam MÆSTHLINI hypothesi, sed quæ in eo commendanda quæque culpanda essent, reseravi, neque ob pulchritudinem et ingeniositatem veritati quidpiam detrahere volui, sed has per se seorsim prædicavi, quid verum vel falsum in illa hypothesi esset, alias pro virili indicans. Veritatem esse virtutum omnium pulcherrimam et præstantissimam tibi facile concesserim, nam et ego eos, qui hanc vel in vulgari colloquio data opera violant, semper abominatus sum et, quantum in me erat, illam non saltem in Astronomicis sed Chymicis etiam rebus, |adeoque tota Philosophia, ut de Theologicis non dicam, ita semper inquirere studui, ut eam quam proxime assequi divina largiente bonitate perpetuo cupiverim, nulli labori vel sumptui aut etiam studio hac in re parcens. Ideoque non est, quod existimes me veritatem pulchritudini et ingenio posthabere, neque etiam id circa MÆSTHLINI speculationem dicere volui, quemadmodum tu inde colligis. Textus meus si relegatur, id non exhibebit, sed siquidem sic vis, dicam quiddam aliud, modo paradoxice agere liceat. Nihil est pulchrum, nisi et idem sit verum, neque verum, nisi pulchrum. Quod |autem superaddis, nec MÆSTHLINUM nec quenquam alium in Cometarum Theoria veritatem, de qua loquimur, assecutum esse, quemadmodum in aliorum Planetarum motibus fieri solet, hîc videris non tam MÆSTHLINO quam mihi nimium derogare. Quæ in ipsius hypothesi Cometæ desiderentur, ipsemet satis in apertum deduxi, ut et paulo antea dixi, et quo loco ea habenda essent, ostendi. Verum ego aliam revolutionis Cometæ rationem condidi, qua quiescente Terra, ut Physicis etiam satisfieret, ipsius motum et apparentias per totam durationem adeo præcise tutatus sum, ut nusquam sextantis unius gradus digressio ab ipsis observationibus commissa sit; an ulli Planetarum omnium in suis curriculisA per quasvis hactenus datas hypotheses ad tantam numerationis præcisionem deducti sint, quilibet discernet, qui cœlum et tabulas introspicere novit; multorum enim graduum nonnunquam in his committitur deviatio. Imo ne quidem amborum luminarium motus ita certo hactenus extricati sunt, quin in Sole etiam maior dimidio gradu et in Luna plus integro cœlum aliter eorum apparentias nonnunquam ostendat, quam Canones sive Coperniani sive Alphonsini exhibent. Cum igitur longe maior cum cœlo convenientia mea hypothesi quoad Cometam illum elaborata sit, quam in ullo Planetarum unquam antea factum, quid, quæso, rei est, quod eam tanquam veritati minus consonam prætereas, vel prorsus reijcias? anne hæc ita se habere numeri ex hypothesi pag. 206 et duabus seq. derivati atque cum ijs, quæ ex observatione pag. 86 et sequenti derivantur, collatione facta, satis convincunt? Si quid igitur habes, quod in hac hypothesi mea a cœlesti Cometæ itinere dissonum sit, illud prome, neque re non satis perspecta et minus deliberata iudicium præoccupa. Ego sane non video, |quid hîc desiderare possis, nisi id te forte movet, quod mense Novembri motus æqualitatem in suo ad Solem circuitu non satis præcisam conservârim. Verum quî id factum sit, ipsemet pag. 133 sufficienter excusavi. Et si admodum subtiliter omnia rimari placuisset, utique per compositum circularem motum et hanc aliquantulam inæqualitatem tueri non fuisset impossibile, verum ego volens id prætermisi, ne rem nimium intricarem, cum etiam dubium sit (ut ex prioribus quoque colligere licet) an Cometæ perfecte circularem |motum, ut reliqui Planetæ, exhibeant, necne. Quam prope igitur ad scopum collimârim, si qui sunt plures, uti ais, qui mecum eo tendunt, illi dijudicent, modo metam petitam cœlitus decernere norint. Quæ tandem obijcis in numeris circa Mæsthlinianam hypothesin a me fuisse aberrata, ea, si bona tua venia dicere liceret, mi THADDÆE, per aliqua occupationum impedimenta et incuriam quandam penitioris considerationis a te ipso potius commissa sunt, nam primum quantum ad Epocham commutationis mediæ Cometæ ad diem 24. Novembris attinet, quam ego cum MÆSTHLINO statuo eandem, ea satis bene se habet, et si quid perpusilli vitij in hac lateret, oportebat tamen me eandem, quam ipse præsupponit, assumere, eo quod ostendere volebam, ipsius hypothesin per totam Cometæ durationem non æqualiter sufficere. Radicem itaque motuum ab ipso constitutam alterare mihi non licuit. In cæteris ubi dicis æquationes a me supputatæ Mæsthlinianis et tuis non consentire discrimine satis evidenti, id ita tibi frustra videtur, dum tu meos numeros, quos ego ad 26. Ianuarij secundum eandem hypothesin direxi, ad 24. Novembris (e quo solam Epocham MÆSTHLINI mutuatus sum, cum hæc fundamentum sit reliquorum motuum) perperam |applicas, differentia incidente quoad tempus duorum mensium, quo intervallo Cometa sua progressione easdem prostaphæreses in excusanda motus inæqualitate exhibere nequaquam potuit. Relege saltem ea, quæ pag. 275 et aliquot sequentibus, ubi Mæsthlinianam hypothesin ex ipsa demonstratione et numeris examino, scripta reliqui, videbis me ad 26. diem Ianuarij omnia adaptare, ut ostenderem, in ultima sua apparitione Cometæ locum ab ipsius hypothesi nimium discrepasse. Mæsthliniani vero et tui quos adducis numeri 24. Novembris, quo die MÆSTHLINUS primum in hac Pragmatia usus est, respiciunt. Sumus itaque in diversis terminis, ut mirum non sit, invicem non quadrare numeros. At si ostenderis me ad eum ipsum diem, cui Mæsthlinianum hypothesin applicui, aliquid in meis numeris vitij commisisse, utique pro tua admonitione gratus ero. Sin vero nihil inveneris, hæc monere supervacaneum erit. Sed facile tibi per aliquam oscitantiam inter alias forte curas id contingere potuit, ut non animadverteris ad diversos dies numerationem, quam confers, referri. Ego, qui satis mihi conscius sum, maximam in calculatione tum ista tum ea, quæ toto libro continetur, adhibitam esse diligentiam, et omnia bis vel ter repetitaA seduloque revisa, satis mirari non potui, cum primum tuas in campo legerem literas (eram enim, quando illas acciperem, cum duobus Germanis Studiosis, qui me eodem tempore e Germania venientes inviserant, spatiatum animi caussa egressus) cumque inter ambulandum ad calcem perventum erat, ubi huius numerorum discrepantiæ mentionem facis, mirabundus me ad dictos Studiosos converti, in hæc |verba prorumpens: «Videbitis, quam primum domum reversi fuerimus, optimum illum senem unum diem pro alteroA in hac numerationis diver|sitate per occupationum impedimenta atque curas alias accepisse«. Quod et satis patuit, nam domum reversi mox arrepto libro meo idipsum satis experti sumus. Si igitur aliud non habes, optime THADDÆE, quod hypothesibus vel a MÆSTHLINO vel me constitutis obijcias, aut quod pro te contra nos faciat, quam ex hisce tuis literis colligere licet, utique vel te ipso iudice iam satis vides, quam parum hîc obtinueris. Neque ego omnia, quæ a te contra MÆSTHLINUM prolata sunt, improbavi, sed ijs, quæ iustam reprehensionem mereri videbantur, subscripsi, quæ vero minus iusta de caussa a te oppugnabantur, quo veritatis penetralia illibata conservarentur, tutatus sumA. Atque hæc de his sufficiant.

Quantum ad scriptores de Nova Stella attinet, da operam, ut MUNOSIJ saltem Hispani integrum librum habeam et, si fieri potest, ab aliquo illic in Latinum ex Hispanico idiomate conversum, tum etiam illorum Italorum, quorum in tua Dialexi meministi, præsertim CORNELIJ FRANGIPANI, et si qui sunt alij, idque mature, quo circa finem prioris tomi in eorum etiam placita disquirere liceat. APIANI Astronomicum ipsemet habeo et satis scio, inde vel parum vel nihil quoad Parallaxes Cometarum excutiendas colligi posse, sed ego librum peculiarem de quodam Cometa anni 1532 ab eo olim editum desiderabam, non tam quod sperarem, illum aliquid certi inibi circa Parallaxium enodationem protulisse (quam enim hæc nimis secure non solum ab illo, sed etiam reliquis antecessoribus nostris prætermissa sit, vel certe nimis inconvenienter tractata, satis perspectum habeo) sed saltem ut apparentem Cometæ motum ab illo procul dubio mediocri diligentia illic descriptum cum FRACASTORIJ in Italia circa eundem annotationibus libro suo de homocentricis breviter comprehensis conferrem atque hinc elicerem, IOANNIS VOGELINI Viennensis adeo monstrosam Parallaxin, quam is in eodem Cometa de|monstrare nixus est, toto cœlo erroneam fuisse; oportuisset enim in Italia et Germania sensibiliter diversis cœli locis apparuisse istam crinitam, si Parallaxin 35 proxime graduum, ut vult VOGELINUS, aut etiam 33, ut tu per assumtionem mobilitatis Terræ ex ipsius datis præcisius collegisti, obtinuissetA. Quare si et nunc illum APIANI libellum mihi aliunde procuraveris, rem non inutilem feceris. IOANNEM PŒNAM Gallum de Cometis aliquid scripsisse non scio, sed de cœli liquiditate et ab aërea subtilitate non differente natura ac quibusdam alijs rebus Philosophicis egregie tractasse, ab alijs, tum etiam Bibliotheca Gesneriana cognovi. Si igitur et hunc autorem tua opera accepero, rem pergratam mihi præstiteris et forsan studijs communibus non infrugiferam. Librum, |quem Ratisponæ mihi donâras, nescio ubi et quando amiserim, sed aliunde forte eum habebo, non est, quod tu te in eo conquirendo amplius molestes. Pro libro WERNERI de elementis cornicis et motu octavæ sphæræ mihi transmisso et a Domino FABRICIO bonæ memoriæ (audio enim illum iam fatis concessisse, quod etiam doleo) impetrato, gratias tibi ago plurimas; diu multumque iste liber a me expetitus est, nec unquam antea nancisci licuit. Licet, ut dicam id, quod res est, quantum ad tractatum de stellarum motu attinet, non habeat id in recessu, quod in accessu pollicetur, ut alibi ostensurus sum, cum de hac re agendi occasio dabitur.

Hæc ad ea, quæ literis ipsis primo ad me datis continentur, respondenda habui. Sed et ijs, quæ in schedula annexa post scripta sunt, satisfaciendum erit. Recte illic mones, me ex tenore Privilegij per te impetrati tria exemplaria mearum lucubrationum in Cancellariam Cæsaream mittere debere, quod etiam libenter facturus sum, ubi totum opus, vel saltem primus liber prodierit, cui diploma illud unâ cum cæteris ab alijs Regibus impetratis præfigetur, neque enim id prius necessarium duxi, siquidem Privilegij tenor huic secundæ parti editæ non sit adiunctus, nec exemplaria nisi perpauca alijs |communicari concesserim, cæteris numero 150 adhuc reservatis, donec primus Tomus publicam lucem viderit. Recte itaque excusasti hanc dilationem, non enim decuit mancum opus Cæsari offerre, dabo autem operam, quantum in me est, ut liber primus hac hyeme typis nostris absolvatur, tum demum satis erit temporis, ut id, quod teneor, præstem. Rogas insuper ibidem, ut supra nominatum Dominum CURTIUM, cum exemplaria misero, salutem et literis invisam, utque amicitiam cum eo per has contraham, id quod etiam perlibenter efficiam, cum intelligam, virum illum dignum esse, qui ametur, et horum etiam studiorum excellenter gnarum. Ne igitur qua in mea voluntate adsit mora, si forte ante Francofurtianas nundinas liber prior totaliter typis mandari nequeat, exaravi iam nunc has, quas tibi mitto illi tradendas, ut meum erga se studium et officium maturius cognoscat, quod si hac hyeme quicquam rescripserit et suum de nostris laboribus ac studijs gravissimum iudicium protulerit, efficiet, ut sæpius cum eo per literas agere et de hac sublimi arte conferre alacrior futurus sim. Sed video, me nimis forte prolixe, quantum ad primam Epistolam attinet, tecum locutum. Nunc igitur ad reliquas me conferam, in quibus ero brevior, cum etiam per se non adeo luculentam responsionem requirant.

Ex secundis tuis literis satis intelligo, amantissime THADDÆE, quam solicitus fueris de prioribus unâ cum libro illo WERNERI mihi non satis cito allatis, ubi etiam refers (quod tuæ erga me benevolentiæ tribuo) quod Tomum |meum primum recentiorum cœli Phænomenωn |in vernalibus nundinis avide expectâris et etiamnum in proxime præteritis autumnalibus. Sed remoras ex meis ad te ultimo datis aliqua ex parte intellexistiA; principalis caussa fuit, quod papyro impressoria sufficienti destitutus fuerim, nec ea, quam e propinquo Megapolensi ducatu procurâram, satis mature et copiose allata sit, tum etiam quod illa ipsa, quæ inde mihi contigit, minus candida, nec satis elegans fuerit, adeo ut quæ in ea præterita hyeme imprimi cœpta erant, nunc meliore et puriore accepta, recudere consultius ducam, utut expensæ aliquæ frustraneæ forte futuræ sint. Volo enim mea tersa et pulchra, quoad eius fieri potest, in doctorum manus prodire. Ne autem in papyro e Germania conquirenda tot ulterius implicer difficultatibus atque dilationibus, curavi ipsemet hac æstate molendinum pro papyro conficienda in hac insula extrui, adiunctis etiam quæ ad farinæ molituram et pellium præparationem faciunt, ita ut una rota, quæ duodecim circiter ulnas in altitudine adæquat, omnibus his operis satisfaciat, ipsa etiam aqua in sufficienti copia, ubi prius siccum erat, per varios meatus huc derivata et magna capacitate ante aggerem admodum altum et latum collecta, piscinis etiam quam plurimis in eundem quoque usum hincinde dispositis. Quæ omnia iam absoluta sunt, labore et executionis diligentia atque sumptibus non mediocribus comparata, ut ob id sperem, me in posterum papyrum officinæ meæ Typographicæ idoneam, qualicunque |forma cupiverim, sufficienter habiturum, ne aliorum in ea mittenda procrastinatio amplius laboribus meis in lucem mittendis obstaculo sit. Volo enim, ut tota hæc insula, quantulacunque sit, et terra et aqua adeoque etiam ipso aëre Uraniæ nostræ inserviat. Atque hæc de his satisA.

Doleo, incomparabilem illum virum ANDREAM DUDITIUM supremum diem obijsse. Constitueram cum illo per literas amicitiam contrahere et rogatu PRÆTORIJ quendam ex meis Studiosis cum instrumento observationibus Astronomicis idoneo ad illum mittere; id enim is, dum in vivis esset, a PRÆTORIO petierat, sed iam intellexi, illum fata nobis præripuisse, non sane absque gravi Reipublicæ literariæ, cui plurimum profuit, iactura. Addis, illum de libris WITICHIJ iam olim cum sorore ipsius egisse, quæ tamen difficilior nihil eorum distrahi permittere voluit. Sed ut est varium et mutabile semper femina, fieri potest, quod iam in illis vendendis facilior sit. Rogo itaque peramanter, velis per aliquem certum et fidelem virum Vratislaviæ degentem agere, ut meo nomine cum illa transigat, quo omnem eius supellectilem librariam et chartaceam iusto pretio nanciscar; ego pecuniam illi promissam mature certo persolvi curabo, nollemA enim, ut eximij illius Mathematici libri perirent aut in eorum, qui eos in pretio non habeant, manus pervenirentA. COPERNICUM eius et quæ de Triangulis conscripsit, |præ cæteris expeterem, tum etiam si quæ alia sunt manuscripta. Invenietur inter alios libros et opus illud APIANI Astronomicum, cuius prius mentio facta est, quod ego 20 florenis emptum illi, |cum hîc esset, dono dedi, nec post fata reposco, nisi iusto pretio emptum. Hoc si eius soror mihi unâ cum cæteris concesserit, te illo APIANI Astronomico, modo adhuc adsit, donabo; habeo enim ipsemet aliud exemplar ad manus, ut antea quoque indicavi.

Tertiæ tuæ literæ nihil fere continent, quod responsionem admodum postulet, nisi quod de libro illo Astrologico mihi olim a te dato, quale autoris nomen fuerit et qua diligentia, cum, licet frustra, inquisiveris, commonefacias; in quibus etiam te excusas, cur nostras ille nobilis ad Imperatorem missus sine tuis ad me redierit, quas ego tamen, antequam ille huc reversus est, aliunde acceperam. Quartæ et ultimæ, quas ante biduum obtinui, de prioribus an procuratæ sint, et utrum eas acceperim, agunt. Ad quas pluribus hîc respondere non est opus, cum iam satis id, quod desideras, cognôris. De libro etiam meo priore, quando edetur, quod Domini CURTIJ et tuo etiam proprio desiderio scire aves, iam antea satis dixi. Commentarios TRAPEZUNTIJ præsertim quoad duos priores libros, in publicum edi non quidem inutile duxerim, sed nec admodum necessarium, quod nihil peculiare contineant, quod ferme non dictum sit prius. Meum Typographæum vix sufficit proprijs a me conscriptis excudendis, nedum ut aliorum operibus tempus et operam frustrer. Si librum illum repetieris, et tibi aliquis adferre voluerit, libenter data aliqua occasione remittam. Quæ postea ultimis literis Subiungis de novis rumoribus Politica |vel potius Politicos destruentia, nolo replicare, cum tecum potius philosophari lubeat. Relinquantur Politicis suæ eccentricitates et anomali motus, quos nunquam in hac mundi immundi confusione per ullam prudentiæ hypothesin regulabunt aut concentricos reddent, ut mirari simulque satis dolere non queam, homines microcosmos, quorum gratia macrocosmus cum suo toto ornatu potissimum conditus creditur, tantopere exorbitare, ut in nullam certam harmoniam unquam redigi possint. Errat enim sapiente sapientior, nec est veritati aut resipiscentiæ ferme locus uspiam; verum cum Deus hæc ferat, qui emendare posset, cur nos non patienter sustineamus, cum corrigere nequeamus? Id saltem, quantum ad Politica attinet, addam, me libenter ex te cognovisse, Illustrissimum Archiducem MAXIMILIANUM Polonicos limites tutum et incolumem excessisse atque ad suos salvum redijsse. Multa enim et præclara in illius Principis laudem mihi ab Austriacis Baronibus et nobilibus, qui me sæpenumero hîc inviserunt, prædicata sunt, et ut aiebat MARO: »Gratior est pulchro veniens e corpore virtus«.

Sed video me, dum singulis tuis literis in hisce unicis responsionem |molior, Epistolæ leges nimia prolixitate excedere, quod ob amicitiam nostram, quæ efficit, ut lubens pluribus tecum agam, tum etiam quia tamdiu intermissam rescriptionem aliquantula copia nunc recompensare volui, apud te facile excusatum iri confido. Nunc itaque non ulterius te mea scriptione detinebo, sed Deo optimo maximo, qui te tuasque actiones omnes cum familia tota feliciter et diu incolumem regat ac conservet, nunc et semper commendatum habeo. Et si literas has eodem tenore binas conscriptas receperis, id |ob caussam ab initio dictam factum esse existima, et omnia pro tua in me benevolentia atque amore in optimam, uti soles, partem interpreteris, te rogatum volo.

Verum unicum adhuc dicam. Cum sciam, te hac materia, quæ de rebus Astronomicis et Cometis tractat, impense delectari, adiunxi hisce Apologeticam responsionem, quam paucis ante diebus contra viri cuiusdam doctissimi et Mathematici eximij, Doctoris IOANNIS CRAIGI Scoti, Edenburgi medicinam facientis, obiectiones conscripsi, quibus plæraque, imo præcipua, quæ libro nostro secundo, præsertim quoad Cometæ situm æthereum, quem tuemur, et quantum ad hypothesin nostram attinet, literis ad me hac æstate datis, quarum exemplar unâ transscribi curavi, convellere tentavit, ut ARISTOTELI suo, cui nimium addictus videtur, vir alias eruditissimus et sagaci iudicio præditus, quoad Cometarum sublunarem e siccis fumositatibus generationem et orbium cœlestium realitatem patrocinetur. Ego itaque aliquid nactus a curis æstivalibus respiraculi, licet adhuc plurimis et diversis occupationibus distractus, non tamen plane intermittendum duxi, quin hoc Apologetico scripto eius obiectionibus occurrerem et veritatem semel assertam atque scriptis consignatam contra quosvis insultus tuerer et plenius stabilirem. Tu itaque per otium hæc lege, et si placet, relege, nam et tui nonnunquam ibidem fit mentio, posteaque per literas tuum gravissimum de his iudicium mihi aperi et litem hanc Philosophicam tanquam arbiter dirime, adiuncta, si id illi importunum non fuerit, Domini CURTIJ gravissima censura. Cum enim is et Iurisprudentiæ et Mathematum excellenter peritus sit, caussam hanc cognoscere atque æquali lance decidere omnium optime poterit. Adiunge etiam aliorum eruditorum et in arte hac exercitatorum atque iudicio valentium, quotquot in propinquo habes, sententias, et si qui erunt, qui per literas mecum de hoc arduo negotio conferre voluerint, sive noti sive antea ignoti fuerint, fecerint mihi hac in parte rem admodum acceptam et studijs Astronomicis huicque de Cometis quæstioni enodandæ nec inutilem. Id vero te insuper admonitum velim, me ab alijs rogatum, imprimis vero a nobilissimo et amplissimo Domino HENRICO RANZOVIO, Vicario Regis nostra in Holsatia et annexis territorijs, ut literas Illustrissimi principis GUILIELMI, Landgravij Hassiæ, et aliorum in Ger|mania eruditorum virorum, quas de hac materia mecum agentes habeo quamplurimas, unâ cum mea ad singulas responsione publici iuris fieri permittam, quod etiam, quia ad rem hanc illustrandam |non parum faciat, minime denegandum duxi; constitui enim in quarto quodam Tomo omnes has, et si quas præterea de hoc negotio ab eruditis nactus fuero literas unâ cum nostris rescriptionibus et Apologijs, si qui ulterius quid contradicere præsumpserint, seorsim edere, quod hîc ob id indicare volui, ut attente et deliberate satisque luculenter omnia mihi vel abs te vel alijs per te hac de re scribantur, quod et antea, si recte memini, monui. Sed tempus est, ut nunc tandem vela contraham calamumque hîc quiescere sinam. Quare iterum et sæpius vale quam felicissime, mi amantissime THADDÆE, et me ante Pasca tuis eruditissimis literis, tum etiam eximij illius Domini CURTIJ, si illi ita commodum fuerit, revisendum cura, iamque tertium et pluries vale.A