||SEXTANS CHALYBEVS PRO DISTANTIA PER VNICVM OBSERVATOREM DIMETIENDIS.
CONSTRUXERAM etiam jam antea alium sextantem e solido Chalybe constantem, et ita dispositum, ut unicus Observator eo intermediante, Siderum remotiones satis commode scrutetur. Potestque una totum hoc Instrumentum tam quoad ipsum sextantem, quam ejus fulcrum convenientibus cochleis disjungi, rursumque componi; ut cistâ inclusum in alias, ubi opus fuerit, regiones transferri queat: quemadmodum etiam a nobis ante annos circiter 24, cum Germaniam transiremus, in juventute factum est. Ejus vero fabrica ex ipsâ figurâ utcunque patet: Pleniorem Explicationem summatim hîc repetitam addemus ex libro nostro secundo Progymnasmatum; ubi juxta calcem idem Instrumentum, et consignatum et expositum. sextans ipse per ABCD repræsentatur, et juxta A ipsius centrum est, cujus Arcus BD in sexaginta Gradus eorundemque singula minuta more per transversales lineas nobis familiari divisus. Regulæ Instrumenti AB et AC in A circa clavum rotundum coaptantur, ut ampliari vel coartari instar circini queat: idque per cochleam literis GH indicatam, quæ quamvis directa sit, tamen in parte quâ Regulis adhæret, matricibus undiquaque mobilibus sic affigitur, ut Arcuali Instrumenti motui nihilo secius inserviat. Habet quoque duo manubria literis IK signata, quibus inter collimandum Instrumentum apprehenditur. B et C sunt duo pinnacidia, circa quæ oculus ad A prope Centrum directus, duas stellas simul observat; beneficio cochleæ GH, angulum BAC ampliando vel coarctando, ubi Arcus BC Distantiam quæsitam ostendit, nisi quod Parallaxis Instrumenti proveniens hinc subtrahenda sit. Quamvis aliud quoddam medium postea invenerim, ut paralleliter fiat collineatio, non minus quam in cæteris dioptris et pinnacidijs: sicque Parallaxeos subtractione non erit opus. Verum quia hæc dioptrarum ratio hîc non est repræsentata, alibi eam explicare decrevimus: Ubi hic ipse sextans ijs insignitur. Et insuper pedestale habet, in quo adhuc sextans commodius in quodvis planum dirigitur. Est autem hujus sextantis utraque Regula AB et AC cubitorum circiter trium, quibus Arcus ipsius BD subtensa coæquatur. Estque totus hic sextans e solido chalibe affabre elaboratus, nisi quod pinnacidia sint Orichalcica; et fulcro cuidam incumbit, quo magis usui aptus et inter observandum tractabilior sit. Fulcrum autem et pedestale in hunc modum se habet: Primum, juxta VXYZ basin decussatam, Terræ firmiter insistit: cui proximum quasi crus cavum est ad T, ut longa quædam cochlea ad Q in illud descendat, quæ per aliam perennem dictam, intra P conclusam, prout opus attollitur vel deprimitur; unaque ipse |sextans. Vtraque vero hæc cochlea e solido ferri metallo, quemadmodum et tota superior fulcri pars, constat. Teres vero ferrum HO interius cavum, circa alium oblongum Axem ipsi cochleæ Q, intermediante ibidem apparente capitello copulatum, convolvitur, ut pro lubito immotum per cochleam ad O figatur. Est autem hoc ipsum teres ferrum superius quadrangulari capitello insignitum, e quo apex quidam egreditur, cui aliud longum ferrum literis LM ostensum adhæret, quod ipsum sextantem sibi circa L infixum portet, qui per ejus totam longitudinem extendi potest. Estque capitellum illud quadrilaterum, ac interius rotularum artificio ita concinnatum, ut quando ipsius cochlea ad N vertitur, tum apex ille per interiorem rotulam oblongum ferrum LM una cum toto sibi inhærente fextante ad binarum stellarum situm hinc inde lateraliter inclinet. Per Arcum quoque SR ipsi tereti ferro OH, de quo dictum circa S peculiari junctura insertum, centrum ad A positum una cum ipso sextante elevatur ac remittitur, prout Altitudo vel declivitas stellæ postulat, firmaturque ut libet, in eodem Arcu per cochleam ab alterâ parte juxta 9 adjunctam. Sed hæc omnia oculari intuitu et tractatione melius percipiuntur. Hoc quidem Instrumento, quod ante plurimos annos confici curavi, intercapedines Siderum scrutatus sum: Eratque ejus maximus usus in Observationibus Cometæ anni 77. Quare etiam in libro, quem luculenter de eodem conscripsimus, circa finem (uti dixi) consignatus hic sextans uberius describitur. Si quis volet, plura ibidem a paginâ 459. usque ad pag. 461 de eodem legat.
USUS ejus est pro capiendis Astrorum distantijs intra sextam Circuli partem idque ab uno solummodo observatore, qui applicato oculo ad Centrum A, et toto sextante per fulcri cochleas in eorundem planum disposito circumagit cochleam GH, in quamvis partem: sicque ampliat aut coarctat angulum BAC, donec intra pinnacidia BC utraque stella exatiissime collineetur. Monstrabit enim tunc divisio Arcus BD intercapedinem quæ quærebatur. Habuit vero circumferentia ejus ab initio non saltem divisionem vulgarem, sed et Nonnianam . Verum cum ego ipsâ experientiâ edocerer, aliam per puncta transversalia multo commodiorem et accuratiorem esse, posthabitis hisce, eâ postmodum usus sum, et circumferentiam sextantis Orichalcicam feci, ut rubigini prout Chalybs, non foret obnoxius: ac distributionem in eâ complevi meo more per dena puncta in singulis sextis Graduum partibus transversim disposita. Sicque usus erat commodior. Quorsum autem Distantiæ siderum in rebus Astronomicis pertineant; alibi tum e nostris tum aliorum authorum scriptis petatur. Vtilitas enim earum quam latissime patet: et observationes dicti Cometæ Capite secundo in supra nominato libro recensitæ, quæ hoc ipso sextante fiebant, exempla talium suppeditant, quæ capite sequenti per Triangulorum Sphæricorum ratiocinia eo deducuntur, quo destinata sunt.
|Hunc sextantem, cum apud me anno 1580 vidisset Paulus Witichius insignis Mathematicus Wratislaviensis eum postmodum Illustrissimo Principi GULIELMO Hassiæ, etc. Landtgravio laudatissimæ memoriæ Cassellis aperuit, qui per suum artificiosum avtomatopæum tale mox Instrumentum confici curavit, alteratis quibusdam, quorum vel non satis meminerat Witichius, vel prout ijs alias visum est. Nam loco cochleæ G catenam apposuerunt, per quam angulus Instrumenti ampliatur vel contrahitur. Divisionis formam eandem retinuerunt quam apud me didicit Witichius. Hanc structuram postea etiam alij imitati sunt; et quidam inventionem sibi ipsis arrogârunt, uti et in plerisque alijs ex meis evenit. Egregia vero est hujus Instrumenti comprobatio, quod distantiæ per illud Cassellis factæ, omnino in ipso minuto, eiusque semisse conveniant cum ijs, quas nos in Daniâ nostris sextantibus peregimus: veluti ex Epistolarum Astronomicarum e nostris Tomo primo liquet.
